Τα "έξυπνα σπίτια" υπόσχονται άνεση, αυτοματοποίηση και ζωή χωρίς κόπο: τα φώτα ανάβουν μόνα τους, η θερμοκρασία ρυθμίζεται αυτόματα, οι συσκευές μαθαίνουν τις συνήθειες μας. Όμως πόσο πραγματικά "έξυπνο" είναι ένα σπίτι που αποφασίζει για εμάς;
Τα τελευταία χρόνια η φράση “έξυπνο σπίτι” έχει μπει για τα καλά στην καθημερινότητά μας. Φωτισμός που ανάβει μόνος του, θερμοκρασία που ρυθμίζεται χωρίς να αγγίζουμε θερμοστάτη, ηχείο που παίζει μουσική όταν ξυπνάμε, ψυγείο που παραγγέλνει μόνο του γάλα όταν τελειώνει. Όλα αυτά υπόσχονται μια ζωή πιο άνετη, πιο εύκολη, πιο… “έξυπνη”. Πόσο έξυπνο είναι πραγματικά ένα smart home και πόσο κερδίζουμε ή χάνουμε μέσα σε αυτή τη νέα ψηφιακή καθημερινότητα;
Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς είναι η άνεση. Δε χρειάζεται να τρέχουμε για να ανάψουμε τα φώτα ή να θυμόμαστε να κλείσουμε τον θερμοσίφωνα όταν φεύγουμε. Οι συσκευές συνεργάζονται μεταξύ τους, συνδέονται με εφαρμογές στο κινητό, με φωνητικούς βοηθούς, με αισθητήρες που καταγράφουν κάθε μας κίνηση. Από τη μία πλευρά αυτό σημαίνει χρόνο που εξοικονομούμε για πιο ουσιαστικά πράγματα για να διαβάσουμε, να μιλήσουμε με φίλους, να ξεκουραστούμε. Από την άλλη κάθε “έξυπνη” λειτουργία είναι μια μικρή απόφαση που παίρνεται από κάποιον άλλο μια συσκευή, ένα λογισμικό, έναν αλγόριθμο.
Μιλάμε για τεχνολογία που μαθαίνει από εμάς. Ένας έξυπνος θερμοστάτη προσαρμόζεται στις συνήθειες μας, μια εφαρμογή φωτισμού μαθαίνει πότε θέλουμε πιο έντονο ή πιο χαμηλό φως, το ηχείο θυμάται τις μουσικές μας προτιμήσεις. Αλλά η “μάθηση” αυτή είναι περιορισμένη: ακολουθεί μοτίβο και στατιστικά, φυσικά δεν έχει συναισθήματα, δεν κατανοεί τις μικρές, ανθρώπινες αποχρώσεις της καθημερινότητας. Ο αλγόριθμος δε ξέρει πότε θέλουμε φως για διάβασμα ή φως για χαλάρωση ξέρει μόνο πότε συνήθως ανάβουμε το φως στις 8 το βράδυ. Το “έξυπνο” σπίτι καταλήγει να είναι ένα προγραμματισμένο ρομπότ.
Κλειδί αποτελεί η αίσθηση ελέγχου. Ένα σπίτι που αποφασίζει για εμάς μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε ασφαλείς και ταυτόχρονα πιο παθητικοί. Αρκετοί χρήστες αναφέρουν ότι όσο πιο πολλά πράγματα αναλαμβάνει η τεχνολογία, τόσο λιγότερο ασχολούνται με την καθημερινότητά τους. Η ευκολία μετατρέπεται σε εξάρτηση. Το smart home μας δίνει ελευθερία, αλλά αυτή η ελευθερία είναι περιορισμένη: εξαρτάται από το λογισμικό, από την αξιοπιστία του ίντερνετ, από την εταιρεία που μας πουλά τη συσκευή και εκεί όπου κάποτε παίρναμε αποφάσεις, τώρα ακολουθούμε προγραμματισμένα μονοπάτια.
Ένα σπίτι που συνδέεται στο διαδίκτυο είναι εκτεθειμένο σε hacking, σε διαρροές προσωπικών δεδομένων, σε παρακολουθήσεις. Κάθε έξυπνη συσκευή καταγράφει δεδομένα: πότε μπαίνουμε στο σπίτι, τι μας αρέσει να ακούμε, πως ζεσταίνουμε το χώρο μας. Η νοημοσύνη του σπιτιού βασίζεται σε γνώση για εμάς και αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για καλό όσο και για κακό. Το smart home είναι έξυπνο, αλλά όχι απαραίτητα αθώο.
Η συνεχής τεχνολογική παρουσία αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χώρο μας και τον χρόνο μας. Οι μικρές, καθημερινές αποφάσεις, που παλιά μας έδιναν αίσθηση αυτονομίας και ελέγχου, τώρα παίρνονται από τον αλγόριθμο. Η ζωή στο έξυπνο σπίτι μοιάζει με μια παράλληλη πραγματικότητα, όπου η ανθρώπινη προνοητικότητα υποκαθίσταται από την τεχνολογική “προνοητικότητα”. Αυτό φέρνει ανακούφιση, αλλά και έναν εσωτερικό φόβο: μήπως η τεχνολογία γνωρίζει καλύτερα από εμάς τι χρειαζόμαστε;
Είναι γεγονός πως η τεχνολογία μπορεί να απλοποιεί τη ζωή, αλλά δεν μπορεί να νιώσει, να ερμηνεύσει, να εμπνεύσει. Το smart home μπορεί να προβλέπει ανάγκες, να εξοικονομεί χρόνο, να προστατεύει, να μαθαίνει συνήθειες, αλλά η ουσία της καθημερινής μας ζωής παραμένει ανθρώπινη. Κάθε έξυπνη λειτουργία είναι εργαλείο, όχι υποκατάστατο για τη συνείδηση, τη δημιουργικότητα, την αίσθηση του χρόνου, τη φροντίδα για τους άλλους.
Η πραγματική ευφυΐα δεν κρύβεται στις συσκευές, στα ρομπότ, στους αισθητήρες ή στις εφαρμογές. Κρύβεται στον τρόπο που εμείς χρησιμοποιούμε αυτά τα εργαλεία, στην ικανότητά μας να κρατήσουμε τον έλεγχο, να επιλέγουμε, να νιώθουμε, να ζούμε με νόημα. Το smart home δεν είναι μαγεία. Είναι μια επέκταση του εαυτού μας και όπως κάθε εργαλείο μπορεί να μας υπηρετεί ή να μας καθοδηγεί, ανάλογα με το πώς το χειριζόμαστε.
