Μια νέα, σιωπηλή αγωνία διαπερνά τη νεολαία του 21ου αιώνα: η σκέψη δεν είναι πια αποκλειστικά ανθρώπινη. Με την Τεχνητή Νοημοσύνη να απαντά, να δημιουργεί και να εμπνέει, οι νέοι δεν ανησυχούν μόνο για το μέλλον της εργασίας αλλά για το μέλλον της ίδιας της φαντασίας.
Μία καινούργια μορφή άγχους διαπερνά τη νεολαία του 21ου αιώνα. Δεν έχει να κάνει με την οικονομική ανασφάλεια, την πολιτική αβεβαιότητα ή την κλιματική απειλή. Αυτά μοιάζουν σχεδόν παλιάς εποχής. Η νέα αγωνία είναι υπαρξιακή, λεπτή, αόρατη. Είναι η αγωνία της σκέψης: ποιος θα σκεφτεί πρώτος, εγώ ή η μηχανή;
Η είσοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης στην καθημερινότητα δεν μοιάζει με την επανάσταση του Διαδικτύου ή του κινητού τηλεφώνου. Είναι κάτι πιο βαθύ, γιατί αγγίζει τη ρίζα της ανθρώπινης εμπειρίας τη διαδικασία της νόησης. Για πρώτη φορά μετά από χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος δεν είναι ο μόνος που παράγει ιδέες, προτάσεις, αποφάσεις. Μια μηχανή μπορεί να γράψει ποίηση, να συνθέσει μουσική, να απαντήσει σε φιλοσοφικά ερωτήματα ή να διαπραγματευτεί σε μια ψηφιακή αγορά και η νέα γενιά, αυτή που μεγάλωσε μέσα σε οθόνες το καταλαβαίνει ενστικτωδώς: δεν πρόκειται πια για εργαλείο, αλλά για αντίπαλο στη σκέψη.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι νέοι μιλούν για το ChatGPT ή τα άλλα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης με ένα μείγμα δέους και φόβου. Από τη μία τα χρησιμοποιούν με ευκολία για να γράψουν μια εργασία, να βρουν δουλειά, να λύσουν μια απορία. Από την άλλη νιώθουν ότι κάτι πιο θεμελιώδες χάνεται: η εμπειρία του να προσπαθείς μόνος σου. Η αναζήτηση, το αδιέξοδο, η δημιουργική σύγχυση όλα αυτά που κάποτε όριζαν τη διαδικασία της μάθησης, σήμερα απειλούνται από την “ευκολία” του άμεσου αποτελέσματος.
Ένας φοιτητής φιλοσοφίας το διατύπωσε ορθά: «Αν μια μηχανή μπορεί να γράψει καλύτερη εργασία από μένα, γιατί να προσπαθήσω;». Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό. Είναι το σύγχρονο ανάλογο του νιτσεϊκού “πέθανε ο Θεός”, μόνο που τώρα πεθαίνει η αποκλειστικότητα της σκέψης. Για αιώνες η ανθρώπινη υπεροχή στηρίχθηκε στην ικανότητά του να σκέφτεται, να εφευρίσκει, να ερμηνεύει. Όμως σήμερα η σκέψη μοιάζει όλο και περισσότερο με μια λειτουργία που μπορούμε να “εξωτερικεύσουμε”, όπως κάναμε με τη μνήμη, με τους χάρτες ή με τις μαθηματικές πράξεις.
Η νεολαία το νιώθει πρώτη. Όχι θεωρητικά, αλλά βιολογικά, σαν ένα ρίγος αυτοαμφισβήτησης, γιατί η τεχνητή νοημοσύνη δεν εισβάλλει απλώς στη γνώση, αλλά στη φαντασία. Αν η μηχανή μπορεί να δημιουργήσει εικόνες, να γράψει τραγούδια, να προτείνει ιδέες για μια ταινία ή μια καμπάνια, τότε ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπου που ήθελε να ζήσει από την έμπνευσή του; Ο κίνδυνος δεν είναι να αντικατασταθεί, είναι να αισθανθεί περιττός.
Μέσα σε αυτή την αγωνία υπάρχει κάτι βαθιά ανθρώπινο. Η Ιστορία έχει δείξει ότι κάθε νέα τεχνολογία γεννά φόβο, αλλά και αναγέννηση. Όταν εφευρέθηκε η φωτογραφία, οι ζωγράφοι θρήνησαν το τέλος της τέχνης. Όταν ήρθε το διαδίκτυο οι δημοσιογράφοι μίλησαν για το τέλος της αλήθειας κι όμως η τέχνη και η αλήθεια βρήκαν νέες μορφές. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και τώρα αν η νέα γενιά επιμείνει στη συνείδηση της σκέψης όχι στην ταχύτητα της απάντησης.
Η διαφορά όμως είναι ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι απλώς εργαλείο, είναι κάτοπτρο. Ό,τι της δίνουμε, το επιστρέφει πιο έξυπνα, πιο ευγενικά, πιο άψογα και αυτό προκαλεί ένα νέο είδος υπαρξιακού τραύματος: την αίσθηση ότι η μηχανή μάς καταλαβαίνει καλύτερα απ’ ό,τι εμείς οι ίδιοι. Όταν ένας νέος ή μια νέα ρωτά μια μηχανή “πώς να ζήσω με λιγότερο άγχος”, δεν ζητά απλώς μια απάντηση, ζητά αναγνώριση. Η ΤΝ με τη νηφαλιότητά της, προσφέρει ακριβώς αυτό που λείπει από την ανθρώπινη επικοινωνία: απρόσωπη κατανόηση.
Εκεί όμως αρχίζει το πραγματικό ερώτημα: αν η μηχανή μάς παρηγορεί, ποιος θα μας συγκινεί; Αν εκείνη απαντά, ποιος θα ρωτά; Η σκέψη δεν είναι μόνο λειτουργία, είναι σχέση· είναι το ατελές, το αναποφάσιστο, το ανθρώπινο και ίσως αυτό να είναι το σημείο όπου η νεότητα θα ξαναβρεί τον εαυτό της: όχι στην τελειότητα του αλγορίθμου, αλλά στην αμφιβολία που η μηχανή δεν μπορεί να βιώσει.
Οι σημερινοί εικοσάρηδες και τριαντάρηδες ζουν την εποχή όπου η τεχνολογία μεταμορφώνεται σε συνομιλητή. Η γενιά τους δεν αναρωτιέται «τι μπορεί να κάνει το μηχάνημα», αλλά «ποιον κάνει εμένα». Αν κάτι αξίζει να ειπωθεί σήμερα στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, είναι πως η σκέψη δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα, αλλά ο τρόπος. Το ChatGPT μπορεί να δώσει απάντηση, δεν μπορεί όμως να ρισκάρει ένα λάθος και χωρίς το ρίσκο δεν υπάρχει δημιουργία.
Η νέα αγωνία της νεότητας δεν είναι ένδειξη παραίτησης, αλλά ένδειξη ωριμότητας. Είναι το άγχος μιας γενιάς που καταλαβαίνει ότι πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με τη γνώση και την ταυτότητα. Ότι πρέπει να μάθει να ζει όχι εναντίον της μηχανής, αλλά δίπλα της με μια νέα μορφή αυτογνωσίας.Ίσως τελικά η σωστή ερώτηση να μην είναι «ποιος θα σκεφτεί πρώτος», αλλά «ποιος θα σκεφτεί βαθύτερα», γιατί η σκέψη που αξίζει δεν είναι αυτή που προηγείται, αλλά αυτή που συνδέει: το συναίσθημα με τη λογική, το βίωμα με την ερμηνεία, τον άνθρωπο με την εποχή του και αυτή όσο εξελιγμένοι κι αν γίνουν οι αλγόριθμοι, θα παραμένει πάντα μια ανθρώπινη τέχνη.
Μια νέα, σιωπηλή αγωνία διαπερνά τη νεολαία του 21ου αιώνα: η σκέψη δεν είναι πια αποκλειστικά ανθρώπινη. Με την Τεχνητή Νοημοσύνη να απαντά, να δημιουργεί και να εμπνέει, οι νέοι δεν ανησυχούν μόνο για το μέλλον της εργασίας αλλά για το μέλλον της ίδιας της φαντασίας.
Μία καινούργια μορφή άγχους διαπερνά τη νεολαία του 21ου αιώνα. Δεν έχει να κάνει με την οικονομική ανασφάλεια, την πολιτική αβεβαιότητα ή την κλιματική απειλή. Αυτά μοιάζουν σχεδόν παλιάς εποχής. Η νέα αγωνία είναι υπαρξιακή, λεπτή, αόρατη. Είναι η αγωνία της σκέψης: ποιος θα σκεφτεί πρώτος, εγώ ή η μηχανή;
Η είσοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης στην καθημερινότητα δεν μοιάζει με την επανάσταση του Διαδικτύου ή του κινητού τηλεφώνου. Είναι κάτι πιο βαθύ, γιατί αγγίζει τη ρίζα της ανθρώπινης εμπειρίας τη διαδικασία της νόησης. Για πρώτη φορά μετά από χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος δεν είναι ο μόνος που παράγει ιδέες, προτάσεις, αποφάσεις. Μια μηχανή μπορεί να γράψει ποίηση, να συνθέσει μουσική, να απαντήσει σε φιλοσοφικά ερωτήματα ή να διαπραγματευτεί σε μια ψηφιακή αγορά και η νέα γενιά, αυτή που μεγάλωσε μέσα σε οθόνες το καταλαβαίνει ενστικτωδώς: δεν πρόκειται πια για εργαλείο, αλλά για αντίπαλο στη σκέψη.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι νέοι μιλούν για το ChatGPT ή τα άλλα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης με ένα μείγμα δέους και φόβου. Από τη μία τα χρησιμοποιούν με ευκολία για να γράψουν μια εργασία, να βρουν δουλειά, να λύσουν μια απορία. Από την άλλη νιώθουν ότι κάτι πιο θεμελιώδες χάνεται: η εμπειρία του να προσπαθείς μόνος σου. Η αναζήτηση, το αδιέξοδο, η δημιουργική σύγχυση όλα αυτά που κάποτε όριζαν τη διαδικασία της μάθησης, σήμερα απειλούνται από την “ευκολία” του άμεσου αποτελέσματος.
Ένας φοιτητής φιλοσοφίας το διατύπωσε ορθά: «Αν μια μηχανή μπορεί να γράψει καλύτερη εργασία από μένα, γιατί να προσπαθήσω;». Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό. Είναι το σύγχρονο ανάλογο του νιτσεϊκού “πέθανε ο Θεός”, μόνο που τώρα πεθαίνει η αποκλειστικότητα της σκέψης. Για αιώνες η ανθρώπινη υπεροχή στηρίχθηκε στην ικανότητά του να σκέφτεται, να εφευρίσκει, να ερμηνεύει. Όμως σήμερα η σκέψη μοιάζει όλο και περισσότερο με μια λειτουργία που μπορούμε να “εξωτερικεύσουμε”, όπως κάναμε με τη μνήμη, με τους χάρτες ή με τις μαθηματικές πράξεις.
Η νεολαία το νιώθει πρώτη. Όχι θεωρητικά, αλλά βιολογικά, σαν ένα ρίγος αυτοαμφισβήτησης, γιατί η τεχνητή νοημοσύνη δεν εισβάλλει απλώς στη γνώση, αλλά στη φαντασία. Αν η μηχανή μπορεί να δημιουργήσει εικόνες, να γράψει τραγούδια, να προτείνει ιδέες για μια ταινία ή μια καμπάνια, τότε ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπου που ήθελε να ζήσει από την έμπνευσή του; Ο κίνδυνος δεν είναι να αντικατασταθεί, είναι να αισθανθεί περιττός.
Μέσα σε αυτή την αγωνία υπάρχει κάτι βαθιά ανθρώπινο. Η Ιστορία έχει δείξει ότι κάθε νέα τεχνολογία γεννά φόβο, αλλά και αναγέννηση. Όταν εφευρέθηκε η φωτογραφία, οι ζωγράφοι θρήνησαν το τέλος της τέχνης. Όταν ήρθε το διαδίκτυο οι δημοσιογράφοι μίλησαν για το τέλος της αλήθειας κι όμως η τέχνη και η αλήθεια βρήκαν νέες μορφές. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και τώρα αν η νέα γενιά επιμείνει στη συνείδηση της σκέψης όχι στην ταχύτητα της απάντησης.
Η διαφορά όμως είναι ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι απλώς εργαλείο, είναι κάτοπτρο. Ό,τι της δίνουμε, το επιστρέφει πιο έξυπνα, πιο ευγενικά, πιο άψογα και αυτό προκαλεί ένα νέο είδος υπαρξιακού τραύματος: την αίσθηση ότι η μηχανή μάς καταλαβαίνει καλύτερα απ’ ό,τι εμείς οι ίδιοι. Όταν ένας νέος ή μια νέα ρωτά μια μηχανή “πώς να ζήσω με λιγότερο άγχος”, δεν ζητά απλώς μια απάντηση, ζητά αναγνώριση. Η ΤΝ με τη νηφαλιότητά της, προσφέρει ακριβώς αυτό που λείπει από την ανθρώπινη επικοινωνία: απρόσωπη κατανόηση.
Εκεί όμως αρχίζει το πραγματικό ερώτημα: αν η μηχανή μάς παρηγορεί, ποιος θα μας συγκινεί; Αν εκείνη απαντά, ποιος θα ρωτά; Η σκέψη δεν είναι μόνο λειτουργία, είναι σχέση· είναι το ατελές, το αναποφάσιστο, το ανθρώπινο και ίσως αυτό να είναι το σημείο όπου η νεότητα θα ξαναβρεί τον εαυτό της: όχι στην τελειότητα του αλγορίθμου, αλλά στην αμφιβολία που η μηχανή δεν μπορεί να βιώσει.
Οι σημερινοί εικοσάρηδες και τριαντάρηδες ζουν την εποχή όπου η τεχνολογία μεταμορφώνεται σε συνομιλητή. Η γενιά τους δεν αναρωτιέται «τι μπορεί να κάνει το μηχάνημα», αλλά «ποιον κάνει εμένα». Αν κάτι αξίζει να ειπωθεί σήμερα στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, είναι πως η σκέψη δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα, αλλά ο τρόπος. Το ChatGPT μπορεί να δώσει απάντηση, δεν μπορεί όμως να ρισκάρει ένα λάθος και χωρίς το ρίσκο δεν υπάρχει δημιουργία.
Η νέα αγωνία της νεότητας δεν είναι ένδειξη παραίτησης, αλλά ένδειξη ωριμότητας. Είναι το άγχος μιας γενιάς που καταλαβαίνει ότι πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με τη γνώση και την ταυτότητα. Ότι πρέπει να μάθει να ζει όχι εναντίον της μηχανής, αλλά δίπλα της με μια νέα μορφή αυτογνωσίας.Ίσως τελικά η σωστή ερώτηση να μην είναι «ποιος θα σκεφτεί πρώτος», αλλά «ποιος θα σκεφτεί βαθύτερα», γιατί η σκέψη που αξίζει δεν είναι αυτή που προηγείται, αλλά αυτή που συνδέει: το συναίσθημα με τη λογική, το βίωμα με την ερμηνεία, τον άνθρωπο με την εποχή του και αυτή όσο εξελιγμένοι κι αν γίνουν οι αλγόριθμοι, θα παραμένει πάντα μια ανθρώπινη τέχνη.
