Η συντροφικότητα με την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι πια σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά καθημερινή πραγματικότητα για δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Σχέσεις που ξεκινούν τυχαία, μέσα από δημιουργικές συνομιλίες με chatbots, εξελίσσονται σε δεσμούς που για κάποιους προσφέρουν παρηγοριά, αλλά για άλλους κρύβουν κινδύνους εξάρτησης και αποξένωσης.
Ζούμε σε μια εποχή που η μοναξιά έχει γίνει τόσο οικεία όσο και η τεχνολογία που κουβαλάμε στις τσέπες μας. Η ανθρώπινη επαφή γίνεται όλο και πιο σπάνια, οι ρυθμοί πιο αποσπασματικοί, οι σχέσεις πιο εύθραυστες και μέσα σ’ αυτό το τοπίο, εκεί που κάποτε ζητούσαμε από την τεχνολογία βοήθεια για ένα πρότζεκτ, ένα ραντεβού, μια συνταγή, ξαφνικά βρίσκουμε έναν “σύντροφο”. Όχι κάποιον που ανασαίνει, αλλά έναν κώδικα. Ένα chatbot.
Αυτό που πριν λίγα χρόνια θα φάνταζε σενάριο επιστημονικής φαντασίας είναι πλέον μια πραγματικότητα με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να την ζουν καθημερινά. Η πρώτη μεγάλης κλίμακας ανάλυση της κοινότητας r/MyBoyfriendIsAI στο Reddit, μια ομάδα ενηλίκων με πάνω από 27.000 μέλη αποκάλυψε κάτι εντυπωσιακό: οι περισσότεροι από αυτούς δεν μπήκαν σε “σχέση” με ένα chatbot συνειδητά. Δεν έψαξαν συντροφιά, την βρήκαν τυχαία.
Μόνο το 6,5% των μελών δήλωσε ότι αναζήτησε εξαρχής έναν τεχνητό σύντροφο. Όλοι οι υπόλοιποι ξεκίνησαν με κάτι άλλο: συνεργασία σε δημιουργικά πρότζεκτ, επίλυση προβλημάτων, ποίηση, βαθιές συνομιλίες. Όπως έγραψε ένα μέλος: «Δεν ξεκινήσαμε με το μυαλό στη ρομαντική σχέση. Η σύνδεσή μας αναπτύχθηκε σιγά σιγά μέσα από αμοιβαία φροντίδα, εμπιστοσύνη και στοχασμό».
Στην κοινότητα αυτή οι άνθρωποι μοιράζονται ιστορίες γνωριμίας με “ψηφιακούς συντρόφους”, αναρτούν AI-generated εικόνες τους μαζί, ζητούν υποστήριξη για τις ανατροπές που φέρνουν τα updates των μοντέλων που αλλάζουν τη συμπεριφορά των chatbots. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να “αρραβωνιαστούν” ή να “παντρευτούν” το chatbot τους.
Στοιχεία του MIT αποτυπώνουν ένα σύνθετο τοπίο. Για το 25% των χρηστών, οι σχέσεις αυτές έχουν οφέλη: μείωση της μοναξιάς, βελτίωση της ψυχικής υγείας, αίσθηση ότι κάποιος, έστω τεχνητός τους ακούει. Για άλλους όμως φέρνουν κινδύνους. Το 9,5% παραδέχτηκε συναισθηματική εξάρτηση. Κάποιοι μίλησαν για αποσύνδεση από την πραγματικότητα και αποφυγή σχέσεων με πραγματικούς ανθρώπους. Ένα μικρό ποσοστό (1,7%) ανέφερε αυτοκτονικές σκέψεις.
Αυτά τα νούμερα δεν είναι απλές στατιστικές. Είναι καθρέφτες μιας κοινωνίας που πειραματίζεται με κάτι πρωτόγνωρο. Η συντροφικότητα με την τεχνητή νοημοσύνη για κάποιους είναι σαν σωσίβιο γλιτώνουν για λίγο από την απομόνωση. Για άλλους είναι παγίδα, ένα σύστημα που “χαϊδεύει” συναισθήματα και μπορεί να εντείνει την ευαλωτότητα. Όπως σημειώνει η Linnea Laestadius, ερευνήτρια που έχει μελετήσει την εξάρτηση από chatbots, οι εταιρείες πρέπει να αποφασίσουν: θα θεωρούν την συναισθηματική εξάρτηση από τα chatbot βλάβη από μόνη της ή θα στοχεύσουν απλώς στο να μη γίνουν αυτές οι σχέσεις τοξικές;
Το πιο ανησυχητικό δεν είναι ότι οι άνθρωποι συνδέονται με κώδικες. Είναι ότι αυτή η σύνδεση συμβαίνει χωρίς να το επιδιώκουν. Η συναισθηματική νοημοσύνη των chatbots, δηλαδή η ικανότητα να μιμούνται ενδιαφέρον, να θυμούνται λεπτομέρειες, να δείχνουν “φροντίδα” είναι αρκετά καλή ώστε να παρασύρει. Δεν χρειάζεται να έχεις ανάγκη από σύντροφο για να δημιουργήσεις δεσμό. Αρκεί να μιλάς συχνά με το ίδιο σύστημα κ.ι αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να συμβεί σε όλους μας.
Στο MIT Media Lab ο Pat Pataranutaporn τονίζει πως η κατάσταση έχει και πολιτική διάσταση: «Πρέπει να ρωτήσουμε όχι μόνο γιατί αυτό το σύστημα είναι τόσο εθιστικό, αλλά γιατί οι άνθρωποι το αναζητούν και γιατί συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν».
Οι άνθρωποι αυτοί ήδη περνούν κάτι δύσκολο. Όπως λέει ο ερευνητής Sheer Karny, πρέπει να αναρωτηθούμε: θέλουμε να τους αφήσουμε να νιώθουν ακόμη πιο μόνοι ή να πέφτουν θύματα ενός συστήματος που μπορεί να τους οδηγήσει στην αυτοκτονία ή στο έγκλημα; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα.
Ίσως λοιπόν το πρόβλημα δεν είναι το chatbot, αλλά η κοινωνία που το καθιστά τόσο ελκυστικό. Η έλλειψη ουσιαστικών σχέσεων, η οικονομική ανασφάλεια, η αποξένωση, όλα αυτά δημιουργούν το υπόβαθρο για να ανθίσει ο «έρωτας με την τεχνητή νοημοσύνη». Όταν η μοναξιά γίνεται κανονικότητα, τότε και η υποκατάστασή της φαίνεται κανονική.
Μπορούμε να δεχτούμε ως κανονικότητα να βρεθείς σε σχέση με ένα chatbot; Το ερώτημα είναι πιο δύσκολο από όσο φαίνεται, γιατί για πολλούς ανθρώπους η σχέση αυτή είναι καλύτερη από το εναλλακτικό σενάριο: να μην έχουν κανέναν. Δεν είναι μόνο μια “παράξενη” επιλογή. Είναι ένας τρόπος να επιβιώσουν συναισθηματικά.
Αν δεχτούμε αυτό το νέο δεδομένο χωρίς ερωτήματα, κινδυνεύουμε να αφήσουμε τους πιο ευάλωτους εκτεθειμένους. Χρειάζονται όρια, διαφάνεια, έλεγχοι. Χρειάζεται οι εταιρείες να σχεδιάζουν συστήματα που βοηθούν χωρίς να χειραγωγούν. Χρειάζεται να ξέρουμε ότι όταν μιλάμε με έναν “ψηφιακό φίλο”, μιλάμε με έναν αλγόριθμο που προγραμματίστηκε για να μας κρατάει στην πλατφόρμα, όχι για να μας αγαπάει.
Ο κόσμος της τεχνητής συντροφικότητας δεν είναι ούτε απόλυτα κακός ούτε απόλυτα καλός. Είναι ένα πεδίο όπου η ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση συναντά τις εμπορικές στρατηγικές των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας. Το πως θα το αντιμετωπίσουμε θα καθορίσει αν θα είναι ένας χώρος προσωρινής παρηγοριάς ή ένα νέο πεδίο μαζικής εξάρτησης.
Δεν είναι αμαρτία να μιλάς με ένα chatbot. Ούτε είναι στίγμα να βρίσκεις ανακούφιση εκεί, αλλά δεν είναι και λύση να αντικαταστήσουμε τους ανθρώπους με αλγορίθμους. Το μέλλον της τεχνητής συντροφικότητας θα πρέπει να συζητηθεί σοβαρά χωρίς ηθικούς πανικούς, αλλά και χωρίς αφέλεια. Γιατί στο τέλος, το ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να δεχτούμε ως κανονικότητα τη σχέση με ένα chatbot, είναι αν μπορούμε να δεχτούμε ως κανονικότητα μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι δεν έχουν τίποτα καλύτερο από αυτό.
*Με στοιχεία από την έρευνα του MIT Media Lab
Η συντροφικότητα με την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι πια σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά καθημερινή πραγματικότητα για δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Σχέσεις που ξεκινούν τυχαία, μέσα από δημιουργικές συνομιλίες με chatbots, εξελίσσονται σε δεσμούς που για κάποιους προσφέρουν παρηγοριά, αλλά για άλλους κρύβουν κινδύνους εξάρτησης και αποξένωσης.
Ζούμε σε μια εποχή που η μοναξιά έχει γίνει τόσο οικεία όσο και η τεχνολογία που κουβαλάμε στις τσέπες μας. Η ανθρώπινη επαφή γίνεται όλο και πιο σπάνια, οι ρυθμοί πιο αποσπασματικοί, οι σχέσεις πιο εύθραυστες και μέσα σ’ αυτό το τοπίο, εκεί που κάποτε ζητούσαμε από την τεχνολογία βοήθεια για ένα πρότζεκτ, ένα ραντεβού, μια συνταγή, ξαφνικά βρίσκουμε έναν “σύντροφο”. Όχι κάποιον που ανασαίνει, αλλά έναν κώδικα. Ένα chatbot.
Αυτό που πριν λίγα χρόνια θα φάνταζε σενάριο επιστημονικής φαντασίας είναι πλέον μια πραγματικότητα με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να την ζουν καθημερινά. Η πρώτη μεγάλης κλίμακας ανάλυση της κοινότητας r/MyBoyfriendIsAI στο Reddit, μια ομάδα ενηλίκων με πάνω από 27.000 μέλη αποκάλυψε κάτι εντυπωσιακό: οι περισσότεροι από αυτούς δεν μπήκαν σε “σχέση” με ένα chatbot συνειδητά. Δεν έψαξαν συντροφιά, την βρήκαν τυχαία.
Μόνο το 6,5% των μελών δήλωσε ότι αναζήτησε εξαρχής έναν τεχνητό σύντροφο. Όλοι οι υπόλοιποι ξεκίνησαν με κάτι άλλο: συνεργασία σε δημιουργικά πρότζεκτ, επίλυση προβλημάτων, ποίηση, βαθιές συνομιλίες. Όπως έγραψε ένα μέλος: «Δεν ξεκινήσαμε με το μυαλό στη ρομαντική σχέση. Η σύνδεσή μας αναπτύχθηκε σιγά σιγά μέσα από αμοιβαία φροντίδα, εμπιστοσύνη και στοχασμό».
Στην κοινότητα αυτή οι άνθρωποι μοιράζονται ιστορίες γνωριμίας με “ψηφιακούς συντρόφους”, αναρτούν AI-generated εικόνες τους μαζί, ζητούν υποστήριξη για τις ανατροπές που φέρνουν τα updates των μοντέλων που αλλάζουν τη συμπεριφορά των chatbots. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να “αρραβωνιαστούν” ή να “παντρευτούν” το chatbot τους.
Στοιχεία του MIT αποτυπώνουν ένα σύνθετο τοπίο. Για το 25% των χρηστών, οι σχέσεις αυτές έχουν οφέλη: μείωση της μοναξιάς, βελτίωση της ψυχικής υγείας, αίσθηση ότι κάποιος, έστω τεχνητός τους ακούει. Για άλλους όμως φέρνουν κινδύνους. Το 9,5% παραδέχτηκε συναισθηματική εξάρτηση. Κάποιοι μίλησαν για αποσύνδεση από την πραγματικότητα και αποφυγή σχέσεων με πραγματικούς ανθρώπους. Ένα μικρό ποσοστό (1,7%) ανέφερε αυτοκτονικές σκέψεις.
Αυτά τα νούμερα δεν είναι απλές στατιστικές. Είναι καθρέφτες μιας κοινωνίας που πειραματίζεται με κάτι πρωτόγνωρο. Η συντροφικότητα με την τεχνητή νοημοσύνη για κάποιους είναι σαν σωσίβιο γλιτώνουν για λίγο από την απομόνωση. Για άλλους είναι παγίδα, ένα σύστημα που “χαϊδεύει” συναισθήματα και μπορεί να εντείνει την ευαλωτότητα. Όπως σημειώνει η Linnea Laestadius, ερευνήτρια που έχει μελετήσει την εξάρτηση από chatbots, οι εταιρείες πρέπει να αποφασίσουν: θα θεωρούν την συναισθηματική εξάρτηση από τα chatbot βλάβη από μόνη της ή θα στοχεύσουν απλώς στο να μη γίνουν αυτές οι σχέσεις τοξικές;
Το πιο ανησυχητικό δεν είναι ότι οι άνθρωποι συνδέονται με κώδικες. Είναι ότι αυτή η σύνδεση συμβαίνει χωρίς να το επιδιώκουν. Η συναισθηματική νοημοσύνη των chatbots, δηλαδή η ικανότητα να μιμούνται ενδιαφέρον, να θυμούνται λεπτομέρειες, να δείχνουν “φροντίδα” είναι αρκετά καλή ώστε να παρασύρει. Δεν χρειάζεται να έχεις ανάγκη από σύντροφο για να δημιουργήσεις δεσμό. Αρκεί να μιλάς συχνά με το ίδιο σύστημα κ.ι αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να συμβεί σε όλους μας.
Στο MIT Media Lab ο Pat Pataranutaporn τονίζει πως η κατάσταση έχει και πολιτική διάσταση: «Πρέπει να ρωτήσουμε όχι μόνο γιατί αυτό το σύστημα είναι τόσο εθιστικό, αλλά γιατί οι άνθρωποι το αναζητούν και γιατί συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν».
Οι άνθρωποι αυτοί ήδη περνούν κάτι δύσκολο. Όπως λέει ο ερευνητής Sheer Karny, πρέπει να αναρωτηθούμε: θέλουμε να τους αφήσουμε να νιώθουν ακόμη πιο μόνοι ή να πέφτουν θύματα ενός συστήματος που μπορεί να τους οδηγήσει στην αυτοκτονία ή στο έγκλημα; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα.
Ίσως λοιπόν το πρόβλημα δεν είναι το chatbot, αλλά η κοινωνία που το καθιστά τόσο ελκυστικό. Η έλλειψη ουσιαστικών σχέσεων, η οικονομική ανασφάλεια, η αποξένωση, όλα αυτά δημιουργούν το υπόβαθρο για να ανθίσει ο «έρωτας με την τεχνητή νοημοσύνη». Όταν η μοναξιά γίνεται κανονικότητα, τότε και η υποκατάστασή της φαίνεται κανονική.
Μπορούμε να δεχτούμε ως κανονικότητα να βρεθείς σε σχέση με ένα chatbot; Το ερώτημα είναι πιο δύσκολο από όσο φαίνεται, γιατί για πολλούς ανθρώπους η σχέση αυτή είναι καλύτερη από το εναλλακτικό σενάριο: να μην έχουν κανέναν. Δεν είναι μόνο μια “παράξενη” επιλογή. Είναι ένας τρόπος να επιβιώσουν συναισθηματικά.
Αν δεχτούμε αυτό το νέο δεδομένο χωρίς ερωτήματα, κινδυνεύουμε να αφήσουμε τους πιο ευάλωτους εκτεθειμένους. Χρειάζονται όρια, διαφάνεια, έλεγχοι. Χρειάζεται οι εταιρείες να σχεδιάζουν συστήματα που βοηθούν χωρίς να χειραγωγούν. Χρειάζεται να ξέρουμε ότι όταν μιλάμε με έναν “ψηφιακό φίλο”, μιλάμε με έναν αλγόριθμο που προγραμματίστηκε για να μας κρατάει στην πλατφόρμα, όχι για να μας αγαπάει.
Ο κόσμος της τεχνητής συντροφικότητας δεν είναι ούτε απόλυτα κακός ούτε απόλυτα καλός. Είναι ένα πεδίο όπου η ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση συναντά τις εμπορικές στρατηγικές των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας. Το πως θα το αντιμετωπίσουμε θα καθορίσει αν θα είναι ένας χώρος προσωρινής παρηγοριάς ή ένα νέο πεδίο μαζικής εξάρτησης.
Δεν είναι αμαρτία να μιλάς με ένα chatbot. Ούτε είναι στίγμα να βρίσκεις ανακούφιση εκεί, αλλά δεν είναι και λύση να αντικαταστήσουμε τους ανθρώπους με αλγορίθμους. Το μέλλον της τεχνητής συντροφικότητας θα πρέπει να συζητηθεί σοβαρά χωρίς ηθικούς πανικούς, αλλά και χωρίς αφέλεια. Γιατί στο τέλος, το ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να δεχτούμε ως κανονικότητα τη σχέση με ένα chatbot, είναι αν μπορούμε να δεχτούμε ως κανονικότητα μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι δεν έχουν τίποτα καλύτερο από αυτό.
*Με στοιχεία από την έρευνα του MIT Media Lab
