O κόσμος έχει εκπαιδευτεί να απαιτεί τα πάντα εδώ και τώρα, ο χρόνος από σύμμαχος μετατρέπεται σε αντίπαλο και η υπομονή από αναγκαιότητα σε ελάττωμα. Αυτό το κείμενο επιχειρεί να χαρτογραφήσει πως η τεχνολογία αναδιαμόρφωσε τη σχέση μας με τον χρόνο, γιατί η ανυπομονησία έγινε ο κανόνας και τι χάνουμε όταν προσπαθούμε διαρκώς να ξεφύγουμε από την ίδια τη διάρκεια της ζωής.
Κάποτε περίμενες το γράμμα να φτάσει, την απάντηση να ωριμάσει, τον άνθρωπο να επιστρέψει. Η υπομονή δεν ήταν αρετή, ήταν αναγκαιότητα. Σήμερα η αναμονή μοιάζει με σφάλμα συστήματος, κάτι που πρέπει να διορθωθεί, κάτι που μας θυμώνει, μας αγχώνει, μας κάνει να νιώθουμε ότι «χάνουμε χρόνο», παρότι στην πραγματικότητα απλώς ζούμε μέσα του. Ο χρόνος δεν είναι πια ένας ρυθμός που τον κατοικούμε. Είναι μια πίεση που μας κατοικεί. Ένας μετρητής που τρέχει διαρκώς στο παρασκήνιο της συνείδησης. Κάθε ειδοποίηση, κάθε φόρτωμα σελίδας, κάθε «στέλνεται…» είναι μια υπόσχεση ότι ο κόσμος οφείλει να μας απαντήσει άμεσα και όταν δεν το κάνει, νιώθουμε αδικημένοι. Σαν να μας έκλεψαν κάτι που πιστεύουμε ότι μας ανήκει: τη στιγμή.
Η τεχνολογία δεν μας έκανε απλώς γρήγορους, μας έκανε ανυπόμονους. Μετέτρεψε την καθυστέρηση σε προσβολή. Εκπαίδευσε τον εγκέφαλό μας να απαιτεί ακαριαία ανταπόκριση από τα πάντα: από τους ανθρώπους, από τα συστήματα, από τη ζωή. Περιμένεις πέντε δευτερόλεπτα για να ανοίξει ένα βίντεο και ήδη σκέφτεσαι να το κλείσεις. Στέλνεις ένα μήνυμα και, αν δε έρθει απάντηση μέσα σε λίγα λεπτά, η φαντασία σου αρχίζει να δουλεύει: σε αγνοούν, κάτι πήγε στραβά, δε σε θέλουν πια.
Η υπομονή δεν χάθηκε επειδή "ξεχάσαμε" να περιμένουμε. Χάθηκε επειδή η βιομηχανία της ταχύτητας έχτισε ολόκληρα οικοσυστήματα πάνω στην άμεση ικανοποίηση. Το like, το delivery σε δεκαπέντε λεπτά, το binge-watching, το scrolling χωρίς τέλος. Όλα σε εκπαιδεύουν σε μια κατάσταση μόνιμης προσδοκίας: κάτι καλύτερο σε περιμένει στο επόμενο δευτερόλεπτο. Κάτι νέο, κάτι πιο έντονο, κάτι πιο ελκυστικό κι αν το τώρα δεν σου αρέσει, απλώς κύλησε προς τα κάτω.
Ο χρόνος έτσι παύει να είναι συνέχεια και γίνεται αποσπασματικός. Τεμαχίζεται σε μικρά, καταναλώσιμα κομμάτια προσοχής. Δε ζεις μια μέρα, αλλά εκατοντάδες αποσπάσματα των λίγων δευτερολέπτων και όσο πιο πολύ διασπάς τον χρόνο, τόσο περισσότερο χάνεις την αίσθηση της διάρκειας. Όλα μοιάζουν ρευστά, επιφανειακά, εναλλάξιμα. Οι σχέσεις, οι δουλειές, οι επιθυμίες.
Το πιο ύπουλο όμως δεν είναι η ταχύτητα, αλλά η μετατόπιση της ευθύνης. Αν βαριέσαι, αν κουράζεσαι, αν δεν αντέχεις να περιμένεις, το πρόβλημα δεν παρουσιάζεται πια ως δομικό. Παρουσιάζεται ως προσωπική σου αδυναμία. Δεν "προσαρμόζεσαι" αρκετά γρήγορα, δεν είσαι "αρκετά ευέλικτος", δεν αντέχεις τους ρυθμούς της εποχής. Έτσι η ανυπομονησία δεν είναι πια σύμπτωμα ενός εξαντλητικού συστήματος, αλλά ενοχή του ατόμου.
Η ανθρώπινη εμπειρία χτίστηκε πάνω στη διάρκεια. Η σκέψη θέλει χρόνο για να ωριμάσει. Η αγάπη θέλει χρόνο για να ριζώσει. Η απώλεια θέλει χρόνο για να γίνει μνήμη. Όταν όλα συμπιέζονται στο "τώρα", τίποτα δεν προλαβαίνει να γίνει βαθύ. Everything becomes shallow by design. Η τεχνητή νοημοσύνη έρχεται να βάλει το τελικό καρφί σε αυτή τη σχέση. Υπόσχεται να σου γλιτώσει ακόμα περισσότερο χρόνο. Να γράψει αντί για σένα, να διαβάσει αντί για σένα, να αποφασίσει αντί για σένα. Να εξαφανίσει τις "νεκρές στιγμές". Η αναμονή, το κενό, η αμηχανία, το να μην ξέρεις τι να κάνεις για λίγα λεπτά ήταν οι ρωγμές όπου γεννιόταν η σκέψη.
Κάπου ανάμεσα στα updates, στους αλγορίθμους και στα χρονοδιαγράμματα, αλλάξαμε και λεξιλόγιο. Μιλάμε για «χρόνο παραγωγικό», για «χρόνο ποιότητας», για «χρόνο που δεν πρέπει να πάει χαμένος». Ο χρόνος πρέπει πάντα να δικαιολογεί τον εαυτό του, να αποδίδει, να μετριέται, να μετατρέπεται σε αποτέλεσμα και όταν δεν το κάνει, νιώθουμε άβολα. Σαν να σπαταλάμε κάτι πολύτιμο χωρίς άδεια.
Στον παρόντα χρόνο ζητάμε από τα πάντα άμεσα αποτελέσματα: από τις σχέσεις μας, από τις δουλειές μας, από τον εαυτό μας. Αν κάτι δε "δουλεύει" γρήγορα, το εγκαταλείπουμε. Αν μια συζήτηση κουράζει, την κόβουμε. Αν μια δυσκολία επιμένει, τη θεωρούμε αποτυχία κι όμως όσο πιο πολύ προσπαθούμε να τον κατακτήσουμε, τόσο περισσότερο μας ξεγλιστρά, γιατί ο χρόνος δεν επιταχύνεται πραγματικά. Μόνο η αίσθησή του διαστρεβλώνεται και μαζί της διαστρεβλώνεται και η ψυχολογία μας: άγχος, βιασύνη, μόνιμη αίσθηση καθυστέρησης, σαν να είμαστε πάντα λίγο πίσω από τη ζωή μας.
Η νέα σχέση του ανθρώπου με τον χρόνο είναι σχέση σύγκρουσης. Δεν τον εμπιστευόμαστε πια, τον φοβόμαστε, προσπαθούμε να τον στριμώξουμε σε εφαρμογές, σε ημερολόγια, σε ειδοποιήσεις. Αλλά όσο λιγότερο αντέχουμε να περιμένουμε, τόσο πιο πολύ γινόμαστε δέσμιοι αυτών που μας υπόσχονται ότι θα μας γλιτώσουν από την αναμονή.
O κόσμος έχει εκπαιδευτεί να απαιτεί τα πάντα εδώ και τώρα, ο χρόνος από σύμμαχος μετατρέπεται σε αντίπαλο και η υπομονή από αναγκαιότητα σε ελάττωμα. Αυτό το κείμενο επιχειρεί να χαρτογραφήσει πως η τεχνολογία αναδιαμόρφωσε τη σχέση μας με τον χρόνο, γιατί η ανυπομονησία έγινε ο κανόνας και τι χάνουμε όταν προσπαθούμε διαρκώς να ξεφύγουμε από την ίδια τη διάρκεια της ζωής.
Κάποτε περίμενες το γράμμα να φτάσει, την απάντηση να ωριμάσει, τον άνθρωπο να επιστρέψει. Η υπομονή δεν ήταν αρετή, ήταν αναγκαιότητα. Σήμερα η αναμονή μοιάζει με σφάλμα συστήματος, κάτι που πρέπει να διορθωθεί, κάτι που μας θυμώνει, μας αγχώνει, μας κάνει να νιώθουμε ότι «χάνουμε χρόνο», παρότι στην πραγματικότητα απλώς ζούμε μέσα του. Ο χρόνος δεν είναι πια ένας ρυθμός που τον κατοικούμε. Είναι μια πίεση που μας κατοικεί. Ένας μετρητής που τρέχει διαρκώς στο παρασκήνιο της συνείδησης. Κάθε ειδοποίηση, κάθε φόρτωμα σελίδας, κάθε «στέλνεται…» είναι μια υπόσχεση ότι ο κόσμος οφείλει να μας απαντήσει άμεσα και όταν δεν το κάνει, νιώθουμε αδικημένοι. Σαν να μας έκλεψαν κάτι που πιστεύουμε ότι μας ανήκει: τη στιγμή.
Η τεχνολογία δεν μας έκανε απλώς γρήγορους, μας έκανε ανυπόμονους. Μετέτρεψε την καθυστέρηση σε προσβολή. Εκπαίδευσε τον εγκέφαλό μας να απαιτεί ακαριαία ανταπόκριση από τα πάντα: από τους ανθρώπους, από τα συστήματα, από τη ζωή. Περιμένεις πέντε δευτερόλεπτα για να ανοίξει ένα βίντεο και ήδη σκέφτεσαι να το κλείσεις. Στέλνεις ένα μήνυμα και, αν δε έρθει απάντηση μέσα σε λίγα λεπτά, η φαντασία σου αρχίζει να δουλεύει: σε αγνοούν, κάτι πήγε στραβά, δε σε θέλουν πια.
Η υπομονή δεν χάθηκε επειδή "ξεχάσαμε" να περιμένουμε. Χάθηκε επειδή η βιομηχανία της ταχύτητας έχτισε ολόκληρα οικοσυστήματα πάνω στην άμεση ικανοποίηση. Το like, το delivery σε δεκαπέντε λεπτά, το binge-watching, το scrolling χωρίς τέλος. Όλα σε εκπαιδεύουν σε μια κατάσταση μόνιμης προσδοκίας: κάτι καλύτερο σε περιμένει στο επόμενο δευτερόλεπτο. Κάτι νέο, κάτι πιο έντονο, κάτι πιο ελκυστικό κι αν το τώρα δεν σου αρέσει, απλώς κύλησε προς τα κάτω.
Ο χρόνος έτσι παύει να είναι συνέχεια και γίνεται αποσπασματικός. Τεμαχίζεται σε μικρά, καταναλώσιμα κομμάτια προσοχής. Δε ζεις μια μέρα, αλλά εκατοντάδες αποσπάσματα των λίγων δευτερολέπτων και όσο πιο πολύ διασπάς τον χρόνο, τόσο περισσότερο χάνεις την αίσθηση της διάρκειας. Όλα μοιάζουν ρευστά, επιφανειακά, εναλλάξιμα. Οι σχέσεις, οι δουλειές, οι επιθυμίες.
Το πιο ύπουλο όμως δεν είναι η ταχύτητα, αλλά η μετατόπιση της ευθύνης. Αν βαριέσαι, αν κουράζεσαι, αν δεν αντέχεις να περιμένεις, το πρόβλημα δεν παρουσιάζεται πια ως δομικό. Παρουσιάζεται ως προσωπική σου αδυναμία. Δεν "προσαρμόζεσαι" αρκετά γρήγορα, δεν είσαι "αρκετά ευέλικτος", δεν αντέχεις τους ρυθμούς της εποχής. Έτσι η ανυπομονησία δεν είναι πια σύμπτωμα ενός εξαντλητικού συστήματος, αλλά ενοχή του ατόμου.
Η ανθρώπινη εμπειρία χτίστηκε πάνω στη διάρκεια. Η σκέψη θέλει χρόνο για να ωριμάσει. Η αγάπη θέλει χρόνο για να ριζώσει. Η απώλεια θέλει χρόνο για να γίνει μνήμη. Όταν όλα συμπιέζονται στο "τώρα", τίποτα δεν προλαβαίνει να γίνει βαθύ. Everything becomes shallow by design. Η τεχνητή νοημοσύνη έρχεται να βάλει το τελικό καρφί σε αυτή τη σχέση. Υπόσχεται να σου γλιτώσει ακόμα περισσότερο χρόνο. Να γράψει αντί για σένα, να διαβάσει αντί για σένα, να αποφασίσει αντί για σένα. Να εξαφανίσει τις "νεκρές στιγμές". Η αναμονή, το κενό, η αμηχανία, το να μην ξέρεις τι να κάνεις για λίγα λεπτά ήταν οι ρωγμές όπου γεννιόταν η σκέψη.
Κάπου ανάμεσα στα updates, στους αλγορίθμους και στα χρονοδιαγράμματα, αλλάξαμε και λεξιλόγιο. Μιλάμε για «χρόνο παραγωγικό», για «χρόνο ποιότητας», για «χρόνο που δεν πρέπει να πάει χαμένος». Ο χρόνος πρέπει πάντα να δικαιολογεί τον εαυτό του, να αποδίδει, να μετριέται, να μετατρέπεται σε αποτέλεσμα και όταν δεν το κάνει, νιώθουμε άβολα. Σαν να σπαταλάμε κάτι πολύτιμο χωρίς άδεια.
Στον παρόντα χρόνο ζητάμε από τα πάντα άμεσα αποτελέσματα: από τις σχέσεις μας, από τις δουλειές μας, από τον εαυτό μας. Αν κάτι δε "δουλεύει" γρήγορα, το εγκαταλείπουμε. Αν μια συζήτηση κουράζει, την κόβουμε. Αν μια δυσκολία επιμένει, τη θεωρούμε αποτυχία κι όμως όσο πιο πολύ προσπαθούμε να τον κατακτήσουμε, τόσο περισσότερο μας ξεγλιστρά, γιατί ο χρόνος δεν επιταχύνεται πραγματικά. Μόνο η αίσθησή του διαστρεβλώνεται και μαζί της διαστρεβλώνεται και η ψυχολογία μας: άγχος, βιασύνη, μόνιμη αίσθηση καθυστέρησης, σαν να είμαστε πάντα λίγο πίσω από τη ζωή μας.
Η νέα σχέση του ανθρώπου με τον χρόνο είναι σχέση σύγκρουσης. Δεν τον εμπιστευόμαστε πια, τον φοβόμαστε, προσπαθούμε να τον στριμώξουμε σε εφαρμογές, σε ημερολόγια, σε ειδοποιήσεις. Αλλά όσο λιγότερο αντέχουμε να περιμένουμε, τόσο πιο πολύ γινόμαστε δέσμιοι αυτών που μας υπόσχονται ότι θα μας γλιτώσουν από την αναμονή.
