Η σκέψη δεν είναι αποκλειστικά εγκεφαλική, είναι χωρική και ζει μέσα στο σώμα και τον χώρο
Συχνά φανταζόμαστε τη σκέψη σαν κάτι που γίνεται μέσα στο κεφάλι μας όμως, το σώμα δεν είναι απλώς φορέας του νου, είναι η ίδια η «αρχιτεκτονική» της σκέψης. Οι κινήσεις μας, τα χέρια μας, η σχέση μας με τον χώρο όλα συμμετέχουν ενεργά στο πώς κατανοούμε, σκεφτόμαστε και βιώνουμε τον κόσμο.
Όταν το σώμα γίνεται νους
Η σκέψη δεν «κάθεται» απλώς μέσα στο κεφάλι μας και βρίσκεται σε συμμαχία με το σώμα και το περιβάλλον. Η χωρική νόηση, δηλαδή ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον χώρο και την κίνηση, καταλαμβάνει σύμφωνα με τους ειδικούς το μισό του εγκεφάλου και έχει εξελιχθεί πολύ πριν από την ανάπτυξη της γλώσσας. Ακόμα και όταν μιλάμε για «κατανόηση μιας ιδέας», την «πιάνουμε» με κινήσεις,κάνουμε χειρονομίες,παίρνουμε εκφράσεις και κάνουμε μετακινήσεις στο χώρο. Η πράξη του «grasping» το να πιάσουμε κάτι, να το πιάσουμε με το χέρι, συχνά συνοδεύεται από την ίδια λέξη στην γλώσσα και έτσι «πιάνουμε» και τις ιδέες μας, όχι μόνο μεταφορικά, αλλά με τον τρόπο που ο νους και το σώμα συνεργάζονται.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι πως πειράματα δείχνουν ότι όταν οι άνθρωποι εμποδίζονται να χρησιμοποιήσουν κινητικά τα χέρια τους, π.χ. όταν τα «κρατούν ακίνητα» και δυσκολεύονται να περιγράψουν απλές κατευθύνσεις ή να θυμηθούν πώς να πάνε από ένα σημείο σε άλλο. Οι χειρονομίες δεν είναι απλώς συνοδευτικές της ομιλίας, προηγούνται των λέξεων και διευκολύνουν τη σκέψη.
Η ζωή, οι κινήσεις, οι αισθήσεις είναι εγκεφαλική εργασία
Η θεωρία της «ενσωματωμένης νόησης» υπονοεί ότι ο νους δεν είναι «λογισμικό» που τρέχει ανεξάρτητα από το σώμα, είναι ριζωμένος στο σώμα, στις αισθήσεις, στην κίνηση, στο περιβάλλον. Η εμπειρία περιέχει μνήμη, αίσθηση, γνώση και δεν περιορίζονται σε λέξεις και αφηρημένες έννοιες. Όταν θυμάσαι ένα παλιό σπίτι, το σώμα θυμάται τη ζεστασιά του, το ύψος του σπιτιού, το πάτωμα, το βάδισμα στα ξύλινα πατώματα, αυτές οι εμπειρίες είναι «σώμα και νους μαζί». Η «ενσώματη νόηση» δεν είναι θέμα κινητικής μόνο και αφορά και την αίσθηση, την αντίληψη μέσα στον χώρο, τους ήχους, τη φόρμα των πραγμάτων, την αφή. Με άλλα λόγια, κάθε φορά που βιώνουμε, μαθαίνουμε ή σκεφτόμαστε, χρησιμοποιούμε ολόκληρο τον εαυτό μας και όχι μόνο τον εγκέφαλο.
Πώς αλλάζει αυτό τον τρόπο που ζούμε
Αν αποδεχτούμε ότι το σώμα συμμετέχει στη σκέψη, τότε αλλάζει και το πώς ζούμε, μιας και δεν είναι μόνο το μυαλό που χρειάζεται φροντίδα. Οι κινήσεις μας, η στάση μας, ο χώρος που καταλαμβάνουμε, οι αισθήσεις που ξυπνάμε, όλα παίζουν ρόλο στην εσωτερική μας ζωή.Ίσως, και αυτό να εξηγεί γιατί πολλές φορές όταν περπατάμε, χορεύουμε ή απλώς αλλάζουμε στάση, βρίσκουμε λύσεις, συνειδητοποιούμε τι νιώθουμε, καθαρίζουμε το μυαλό μας. Το σώμα, με τη δική του νοημοσύνη που είναι εμπειρική και βιωματική μας βοηθά να «σκεφτόμαστε» διαφορετικά. Ίσως, και να καταλαβαίνουμε γιατί τη στιγμή που κρατάμε κάτι στα χέρια μας μια πέτρα, ένα φλιτζάνι, ένα παιδικό παιχνίδι «καταλαβαίνουμε» τι σημαίνει, όχι μόνο γιατί το είδαν τα μάτια, αλλά γιατί το σώμα θυμάται τη μορφή, το βάρος και την υφή.
Σκέψη, σώμα, χώρος
Η πρόταση που μας έρχεται από την έρευνα και τη φιλοσοφία δεν είναι να πούμε ότι ο εγκέφαλος δεν παίζει ρόλο. Αλλά ότι δεν είναι μόνος. Το σώμα είναι συν-υπεύθυνο για το πώς σκεφτόμαστε, όπως και τα περιβάλλοντα στα οποία βρισκόμαστε, οι κινήσεις που κάνουμε, οι αισθήσεις που ξυπνάμε, όλα συμμετέχουν στην εμπειρία της νόησης. Η εμπειρία μας, λοιπόν, δεν είναι μόνο εγκεφαλική, είναι και σωματική και αναδεικνύει πως η νοημοσύνη δεν είναι μόνο αφηρημένη, λεκτική ή συμβολική αλλά είναι πρακτική, αισθητηριακή, και βιωματική.
Αν βρίσκεσαι πολλές ώρες «κολλημένη» στην καρέκλα, μπροστά σε οθόνες, μπορεί να συνηθίζεις να σκέφτεσαι όταν περπατάς, όταν κάνεις ντους, όταν δουλεύεις με τα χέρια σου φυσικά χωρίς να το συνειδητοποιείς. Ίσως ήρθε λοιπόν η στιγμή να δώσεις χώρο στο σώμα σου και να περπατήσεις, να απλώσεις τα χέρια σου, να αλλάξεις στάση, να αγγίξεις, να αισθανθείς. Και να δεις πως δεν είναι «μεταφορά» όταν λέμε ότι το σώμα σκέφτεται, είναι πραγματικότητα και ίσως πιο βαθιά απ’ όσο νομίζουμε. Η νοημοσύνη είναι εμπειρία, κίνηση, αίσθηση, είναι ζωή και το σώμα είναι το πρώτο της σπίτι.
