Όταν το στρες κορυφώνεται και νιώθουμε εγκλωβισμένοι, το νευρικό μας σύστημα μάς καλεί να επιβραδύνουμε∙ δεν υπάρχει κουμπί εξόδου, αλλά υπάρχουν τρόποι να βρούμε ανάσα και ισορροπία.

Υπάρχουν στιγμές που η ψυχή μας ουρλιάζει σιωπηλά: «Φτάνει!». Το σώμα μας σφίγγεται, οι ώμοι βαραίνουν, η αναπνοή κονταίνει, το άγχος χτυπάει κόκκινο κι όμως, δεν υπάρχει κουμπί «έξοδος». Δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής από την πραγματικότητα και το νευρικό μας σύστημα δεν έχει διακόπτη παύσης, όσο κι αν το θέλουμε. Η καθημερινότητα, οι ευθύνες και οι προσδοκίες τρέχουν σαν ασταμάτητο λογισμικό που δεν κλείνει ποτέ. Αυτό το αίσθημα εγκλωβισμού δεν είναι αδυναμία· είναι βιολογία.

Το ανθρώπινο νευρικό σύστημα είναι σχεδιασμένο για επιβίωση, όχι για τη σύγχρονη ζωή με τις ειδοποιήσεις κάθε δευτερόλεπτο. Τα απανωτά mails, τις διορίες που δεν σε αφήνουν να προλάβεις να σκεφτείς. Ο μηχανισμός «μάχη ή φυγή» (fight or flight) που κάποτε μας έσωζε από αρπακτικά, σήμερα ενεργοποιείται όταν λαμβάνουμε ένα αγχωτικό email. Ο εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει αν κινδυνεύουμε πραγματικά ή απλώς καθυστερήσαμε μια προθεσμία· αντιδρά το ίδιο: αυξάνει τους παλμούς, σφίγγει τους μύες, πλημμυρίζει το σώμα με κορτιζόλη.

Όταν αυτό γίνεται συνεχώς, χωρίς «logout», ο οργανισμός αρχίζει να λειτουργεί σε μόνιμη κατάσταση συναγερμού. Ορισμένοι νιώθουν εξάντληση, άλλοι έχουν υπερένταση και αϋπνία, κάποιοι από εμάς πάλι ακόμα και αν καταφέρουμε να κοιμηθούμε δε σταματάμε να ζούμε τα προβλήματα μας ούτε στον ύπνο μας. Όλα όσα προβληματίζουν το συνειδητό μας και μας κάνουν να αγχωνόμαστε, έρχονται στον ύπνο μας και δε μας αφήνουν να ηρεμήσουμε. Μικρά γεγονότα αποκτούν δυσανάλογο βάρος. Η ψυχή ψάχνει μια έξοδο κινδύνου, αλλά η «εφαρμογή» της ζωής τρέχει ακόμη.

Πως θα κάνεις «τερματισμό λειτουργίας»

Το ότι δεν υπάρχει κυριολεκτικό κουμπί εξόδου, δεν σημαίνει πως είμαστε αβοήθητοι. Υπάρχουν «παρακάμψεις» – μικρές στρατηγικές που επιτρέπουν στο νευρικό σύστημα να ηρεμήσει, σαν να πατάμε προσωρινή παύση. Από τα πρώτα πράγματα που μπορεί να λειτουργήσει είναι η συνειδητή αναπνοή. Μπορεί να ακούγεται απλοϊκό, αλλά η αργή, βαθιά εισπνοή και εκπνοή ενεργοποιεί το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα δηλαδή τον μηχανισμό ανάπαυσης και χώνεψης. Ακόμη και τρία λεπτά εστιασμένης αναπνοής μπορούν να μειώσουν τους παλμούς και να στείλουν το μήνυμα στον εγκέφαλο ότι: «Δεν κινδυνεύουμε».

Η κίνηση μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια, το σώμα κρατάει μέσα του τις εντάσεις. Ένας περίπατος στο τετράγωνο, λίγες διατάσεις, ή ακόμα και το τίναγμα των χεριών μπορεί να αποφορτίσει την ένταση. Στην ουσία, ολοκληρώνουμε τη «μάχη ή φυγή» που ποτέ δε συνέβη πραγματικά.

Η επαφή με το παρόν, όταν νιώθουμε παγιδευμένοι και το μυαλό μας τρέχει στο παρελθόν και στο μέλλον. Η παρατήρηση ενός αντικειμένου γύρω μας, η εστίαση σε έναν ήχο ή μια μυρωδιά, λειτουργεί σαν άγκυρα στο τώρα. Αυτό δεν είναι απόδραση, είναι μια υπενθύμιση ότι η ζωή συνεχίζεται πέρα από τις σκέψεις μας.

Βάλε όρια για την υγεία σου

Εξίσου σημαντικό με όλα τα παραπάνω είναι να θέτουμε όρια. Το νευρικό μας σύστημα εξαντλείται όταν λέμε «ναι» σε όλα. Η άρνηση δεν είναι αγένεια, είναι αυτοφροντίδα. Όταν αρνούμαστε μια υποχρέωση που δεν μπορούμε να αντέξουμε, ουσιαστικά πατάμε ένα εσωτερικό «logout» από την υπερφόρτωση.

Η κοινωνική υποστήριξη παίζει επίσης κρίσιμο ρόλο. Το να μιλήσουμε σε έναν φίλο, έναν συγγενή ή ακόμα και έναν ψυχολόγο μπορεί να λειτουργήσει ως βαλβίδα αποσυμπίεσης. Όταν μοιραζόμαστε το βάρος, το νευρικό μας σύστημα λαμβάνει σήμα ασφάλειας: «Δεν είμαι μόνος/η σε αυτό».

Στον πυρήνα όλων αυτών βρίσκεται η αυτοσυμπόνια. Πολλές φορές κατηγορούμε τον εαυτό μας: «Γιατί δεν αντέχω; Οι άλλοι τα καταφέρνουν, εγώ όχι». Όμως το νευρικό μας σύστημα δεν είναι ατελές· είναι ανθρώπινο. Αντί να απαιτούμε υπερωικές αντοχές, μπορούμε να του προσφέρουμε κατανόηση. Όπως ένας υπολογιστής που υπερθερμαίνεται χρειάζεται ψύξη, έτσι κι εμείς χρειαζόμαστε ανάπαυση.

Δεν σημαίνει ότι πρέπει να παραιτηθούμε από τις ευθύνες μας ή να κλείσουμε κάθε «εφαρμογή» ζωής. Αλλά μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα το «φορτίο εργασίας» του μυαλού μας. Μικρές καθημερινές πρακτικές – όπως ένα διάλειμμα χωρίς οθόνες, λίγη μουσική που αγαπάμε, ή το να περπατήσουμε σε κάποιο κοντινό πάρκο για μία εικόνα από πράσινο – είναι σαν μικρές αναβαθμίσεις λογισμικού. Δεν κλείνουν το σύστημα, αλλά το ανανεώνουν.

Η φράση «θέλω να φύγω» δεν είναι πραγματικά επιθυμία για εξαφάνιση· είναι μια κραυγή για ανακούφιση. Το νευρικό μας σύστημα μάς προειδοποιεί ότι έχουμε φτάσει στα όριά μας. Αντί να αγνοούμε αυτή τη φωνή, μπορούμε να τη δούμε ως πρόσκληση να επιβραδύνουμε, να συνδεθούμε ξανά με το σώμα μας, να ζητήσουμε βοήθεια.

Κάνε το δικό σου logout

Στον κόσμο της αδιάκοπης συνδεσιμότητας, ίσως η πιο επαναστατική πράξη είναι να αποσυνδεθούμε για λίγο. Δεν υπάρχει κουμπί logout, αλλά μπορούμε να δημιουργήσουμε τις δικές μας «εξόδους»: να αφήσουμε το τηλέφωνο στην άκρη, να αναπνεύσουμε βαθιά, να κοιτάξουμε τον ουρανό και να θυμηθούμε ότι είμαστε περισσότερο από τα emails, τις προθεσμίες και τις ειδοποιήσεις.

Το νευρικό μας σύστημα είναι ένας ακούραστος φρουρός που θέλει να μας προστατεύσει. Όταν μας φωνάζει «θέλω να φύγω» ή ουρλιάζει η φωνή μέσα στο κεφάλι μας «φτάνει» καλά θα κάνουμε να ακούσουμε. Ο στόχος δεν είναι να τρέξουμε μακριά, αλλά να επιστρέψουμε πιο συνειδητά στον εαυτό μας. Δεν υπάρχει logout από τη πραγματικότητα, αλλά υπάρχει επιστροφή στην ισορροπία – και αυτή είναι μια μορφή ελευθερίας που χτίζουμε στιγμή τη στιγμή, μέρα με τη μέρα.

Εξάλλου ένα burtout δεν θα ωφελήσει κανέναν, ούτε εμάς που πήραμε το mail, ούτε εκείνον που το έστειλε.