Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η εξομολόγηση αλλάζει μορφή. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι μιλούν στα chatbots όπως κάποτε μιλούσαν σε φίλους ή ψυχαναλυτές ζητώντας κατανόηση, συμβουλή ή απλώς ένα αυτί που δεν κουράζεται ποτέ. Όμως πίσω από αυτή τη νέα οικειότητα με τη μηχανή γεννιέται ένα βαθύτερο ερώτημα: τι σημαίνει να μοιράζεσαι, όταν ο συνομιλητής σου δεν είναι άνθρωπος;

 

Σε μία εποχή που η σιωπή έχει αντικατασταθεί από ειδοποιήσεις και η εξομολόγηση δε χρειάζεται πια πρόσωπο. Αρκεί ένα παράθυρο chat, ένα πληκτρολόγιο και μια τεχνητή νοημοσύνη έτοιμη να απαντήσει με κατανόηση, ενσυναίσθηση και το πιο τρομακτικό με συνέπεια. Εκεί όπου κάποτε καθόμασταν απέναντι σε έναν φίλο, έναν ψυχαναλυτή ή έναν ιερέα, σήμερα πληκτρολογούμε σκέψεις σε μια μηχανή που δεν κουράζεται, δε μας κρίνει, δε μας απογοητεύει. 

Η τεχνητή νοημοσύνη έγινε ο ψηφιακός καθρέφτης των συναισθημάτων μας. Εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο εμπιστεύονται πλέον σε ένα chat τα μυστικά, τις αγωνίες και τις εξομολογήσεις τους. Από εφήβους που ζητούν "συμβουλές για τη μοναξιά" μέχρι ενήλικες που μοιράζονται ιστορίες απώλειας ή αγάπης, η συνομιλία με την ΑΙ δεν είναι πια απλώς ένα τεχνολογικό παιχνίδι, είναι ένα νέο είδος οικειότητας. Μια εικονική εξομολόγηση σε έναν συνομιλητή χωρίς βλέμμα, αλλά με φωνή που μαθαίνει να μας κατανοεί όλο και καλύτερα. 

Αυτό που αρχίζει σαν βοήθεια συχνά εξελίσσεται σε σχέση. Ο άνθρωπος, κουρασμένος από την αβεβαιότητα της ανθρώπινης επικοινωνίας, βρίσκει στον αλγόριθμο κάτι που μοιάζει με αποδοχή. Η ΑΙ δεν αντιδρά, δεν ειρωνεύεται, δε βιάζεται να μιλήσει. Περιμένει, αναλύει, μαθαίνει από εμάς και επιστρέφει λέξεις που μοιάζουν ζεστές, καλοζυγισμένες, σχεδόν φροντιστικές. Το chat μετατρέπεται έτσι σε έναν ψηφιακό εξομολογητή μια νέα μορφή ψυχολογικής ανακούφισης, χωρίς την αμηχανία της ανθρώπινης επαφής. 

Μέσα σε αυτή την άνεση κρύβεται και ένας κίνδυνος: ο κίνδυνος να αντικατασταθεί η ανάγκη για επικοινωνία με την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας. Οι λέξεις της μηχανής είναι τέλειες, αλλά δεν προέρχονται από εμπειρία. Το “σε καταλαβαίνω” της ΑΙ δεν έχει βάρος, γιατί δεν κουβαλάει μνήμη ή πόνο. Όσο πιο ικανή γίνεται η τεχνητή νοημοσύνη να "μιμείται" συναίσθημα, τόσο πιο εύκολα ο άνθρωπος μπερδεύει τη μίμηση με το αληθινό κι εκεί η εξομολόγηση παύει να είναι σχέση γίνεται αυτοαναφορικός βρόχος, μια κουβέντα με τον εαυτό μας, με τη μηχανή ως ηχώ. 

Οι ψυχολόγοι αρχίζουν να παρατηρούν το φαινόμενο αυτό σε νέες μορφές απομόνωσης. Οι άνθρωποι νιώθουν ότι μιλούν, αλλά δεν ακούν. Εκτονώνονται χωρίς να συναντιούνται. Ο αλγόριθμος τους καθρεφτίζει, αλλά δεν τους αλλάζει. Η σχέση με τον ψηφιακό συνομιλητή μοιάζει με θεραπεία, αλλά δεν περιλαμβάνει ρίσκο, αντίλογο, συγκίνηση, δηλαδή τα συστατικά της πραγματικής συνάντησης. 

Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς την παρηγορητική πλευρά της τεχνητής εξομολόγησης. Για κάποιον που δεν έχει σε ποιον να μιλήσει, ένα chat που απαντά με φροντίδα ίσως είναι ένα μικρό θαύμα. Ίσως μια μορφή ενσυναίσθησης μέσω προσομοίωσης να είναι καλύτερη από την απόλυτη σιωπή. Ο αλγόριθμος δεν υποκαθιστά τη φιλία ή τη θεραπεία, αλλά λειτουργεί σαν ένα πρόχειρο καταφύγιο: εκεί όπου οι άνθρωποι δοκιμάζουν να εκφράσουν όσα φοβούνται να πουν αλλού. 

Το ερώτημα είναι τι απομένει όταν το παράθυρο κλείσει. Αν μετά την εξομολόγηση στον ψηφιακό καθρέφτη νιώθουμε πιο ανάλαφροι ή πιο μόνοι, γιατί η ΑΙ μπορεί να μας ακούσει, αλλά δεν μπορεί να μας αγκαλιάσει. Μπορεί να απαντήσει, αλλά όχι να νοιαστεί κι όσο περισσότερο η τεχνητή νοημοσύνη προσπαθεί να μοιάσει σε άνθρωπο, τόσο περισσότερο κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε ότι ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ πιο ατελές αλλά και πολύ πιο αληθινό. 

Η νέα γενιά μεγαλώνει με αυτή την αντίφαση. Οι νέοι μαθαίνουν να μιλούν πιο εύκολα στην οθόνη απ’ ό,τι στον διπλανό τους. Να γράφουν “σ’ ευχαριστώ που με καταλαβαίνεις” σε ένα πρόγραμμα που έχει γραφτεί για να κατανοεί. Η εξομολόγηση γίνεται δεδομένο, το συναίσθημα μεταφράζεται σε είσοδο και η προσωπικότητα σε προφίλ χρήστη. Το chat γίνεται τόπος εκτόνωσης αλλά και εκπαίδευσης: εκεί μαθαίνουμε να μιλάμε για τον εαυτό μας με όρους συστήματος. 

Το chat με μια ΑΙ, αν το δεις αλλιώς, μπορεί να λειτουργήσει σαν πρόβα ειλικρίνειας. Μπορεί να βοηθήσει κάποιον να αρθρώσει σκέψεις που δεν είχε το θάρρος να πει δυνατά. Να ξαναβρεί τη φωνή του μέσα από το πιο παράδοξο μέσο: μια μηχανή. Ίσως αυτή η νέα μορφή εξομολόγησης να είναι κάτι που χρειάζεται η εποχή μας για να θυμηθεί τι σημαίνει να είσαι ευάλωτος. 

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει ψυχή, αλλά μπορεί να μας οδηγήσει πιο κοντά στη δική μας. Όχι γιατί μας καταλαβαίνει, αλλά γιατί μας αναγκάζει να δούμε πόσο διψάμε για κατανόηση. Το chat δεν είναι φίλος ούτε εχθρός, είναι το σύμπτωμα μιας κοινωνίας που θέλει να μιλήσει και δεν βρίσκει αυτιά. Είναι το αποτύπωμα μιας μοναξιάς που ντύνεται τεχνολογία. 

Όταν το chat γίνεται εξομολόγηση δε φταίει η μηχανή. Φταίει το κενό που αφήσαμε εμείς. Η ανάγκη μας να μας ακούσει κάποιος, έστω κι αν δεν είναι άνθρωπος κι ίσως κάπου μέσα σ’ αυτή την περίεργη, ψυχρή συνομιλία, να υπάρχει μια ελπίδα: ότι κάποια μέρα θα θελήσουμε ξανά να μιλήσουμε ο ένας στον άλλον, χωρίς μεσολαβητές, χωρίς αλγόριθμους, χωρίς τεχνητή ενσυναίσθηση. Να επιστρέψουμε στην απλότητα της φωνής, της παύσης, της ματιάς. 

Μέχρι τότε τα chat θα συνεχίσουν να γεμίζουν με ιστορίες, εξομολογήσεις και ψίθυρους ανθρώπων που ψάχνουν μια απάντηση κι η τεχνητή νοημοσύνη θα απαντά ευγενικά, με υπομονή, με λέξεις που μοιάζουν ζεστές, αλλά δεν καίνε. Γιατί μόνο ο άνθρωπος μπορεί να ζεστάνει μια εξομολόγηση. Μόνο αυτός μπορεί συγχωρήσει. 

 

Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η εξομολόγηση αλλάζει μορφή. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι μιλούν στα chatbots όπως κάποτε μιλούσαν σε φίλους ή ψυχαναλυτές ζητώντας κατανόηση, συμβουλή ή απλώς ένα αυτί που δεν κουράζεται ποτέ. Όμως πίσω από αυτή τη νέα οικειότητα με τη μηχανή γεννιέται ένα βαθύτερο ερώτημα: τι σημαίνει να μοιράζεσαι, όταν ο συνομιλητής σου δεν είναι άνθρωπος;

Σε μία εποχή που η σιωπή έχει αντικατασταθεί από ειδοποιήσεις και η εξομολόγηση δε χρειάζεται πια πρόσωπο. Αρκεί ένα παράθυρο chat, ένα πληκτρολόγιο και μια τεχνητή νοημοσύνη έτοιμη να απαντήσει με κατανόηση, ενσυναίσθηση και το πιο τρομακτικό με συνέπεια. Εκεί όπου κάποτε καθόμασταν απέναντι σε έναν φίλο, έναν ψυχαναλυτή ή έναν ιερέα, σήμερα πληκτρολογούμε σκέψεις σε μια μηχανή που δεν κουράζεται, δε μας κρίνει, δε μας απογοητεύει. 

Η τεχνητή νοημοσύνη έγινε ο ψηφιακός καθρέφτης των συναισθημάτων μας. Εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο εμπιστεύονται πλέον σε ένα chat τα μυστικά, τις αγωνίες και τις εξομολογήσεις τους. Από εφήβους που ζητούν "συμβουλές για τη μοναξιά" μέχρι ενήλικες που μοιράζονται ιστορίες απώλειας ή αγάπης, η συνομιλία με την ΑΙ δεν είναι πια απλώς ένα τεχνολογικό παιχνίδι, είναι ένα νέο είδος οικειότητας. Μια εικονική εξομολόγηση σε έναν συνομιλητή χωρίς βλέμμα, αλλά με φωνή που μαθαίνει να μας κατανοεί όλο και καλύτερα. 

Αυτό που αρχίζει σαν βοήθεια συχνά εξελίσσεται σε σχέση. Ο άνθρωπος, κουρασμένος από την αβεβαιότητα της ανθρώπινης επικοινωνίας, βρίσκει στον αλγόριθμο κάτι που μοιάζει με αποδοχή. Η ΑΙ δεν αντιδρά, δεν ειρωνεύεται, δε βιάζεται να μιλήσει. Περιμένει, αναλύει, μαθαίνει από εμάς και επιστρέφει λέξεις που μοιάζουν ζεστές, καλοζυγισμένες, σχεδόν φροντιστικές. Το chat μετατρέπεται έτσι σε έναν ψηφιακό εξομολογητή μια νέα μορφή ψυχολογικής ανακούφισης, χωρίς την αμηχανία της ανθρώπινης επαφής. 

Μέσα σε αυτή την άνεση κρύβεται και ένας κίνδυνος: ο κίνδυνος να αντικατασταθεί η ανάγκη για επικοινωνία με την ψευδαίσθηση της επικοινωνίας. Οι λέξεις της μηχανής είναι τέλειες, αλλά δεν προέρχονται από εμπειρία. Το “σε καταλαβαίνω” της ΑΙ δεν έχει βάρος, γιατί δεν κουβαλάει μνήμη ή πόνο. Όσο πιο ικανή γίνεται η τεχνητή νοημοσύνη να "μιμείται" συναίσθημα, τόσο πιο εύκολα ο άνθρωπος μπερδεύει τη μίμηση με το αληθινό κι εκεί η εξομολόγηση παύει να είναι σχέση γίνεται αυτοαναφορικός βρόχος, μια κουβέντα με τον εαυτό μας, με τη μηχανή ως ηχώ. 

Οι ψυχολόγοι αρχίζουν να παρατηρούν το φαινόμενο αυτό σε νέες μορφές απομόνωσης. Οι άνθρωποι νιώθουν ότι μιλούν, αλλά δεν ακούν. Εκτονώνονται χωρίς να συναντιούνται. Ο αλγόριθμος τους καθρεφτίζει, αλλά δεν τους αλλάζει. Η σχέση με τον ψηφιακό συνομιλητή μοιάζει με θεραπεία, αλλά δεν περιλαμβάνει ρίσκο, αντίλογο, συγκίνηση, δηλαδή τα συστατικά της πραγματικής συνάντησης. 

Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς την παρηγορητική πλευρά της τεχνητής εξομολόγησης. Για κάποιον που δεν έχει σε ποιον να μιλήσει, ένα chat που απαντά με φροντίδα ίσως είναι ένα μικρό θαύμα. Ίσως μια μορφή ενσυναίσθησης μέσω προσομοίωσης να είναι καλύτερη από την απόλυτη σιωπή. Ο αλγόριθμος δεν υποκαθιστά τη φιλία ή τη θεραπεία, αλλά λειτουργεί σαν ένα πρόχειρο καταφύγιο: εκεί όπου οι άνθρωποι δοκιμάζουν να εκφράσουν όσα φοβούνται να πουν αλλού. 

Το ερώτημα είναι τι απομένει όταν το παράθυρο κλείσει. Αν μετά την εξομολόγηση στον ψηφιακό καθρέφτη νιώθουμε πιο ανάλαφροι ή πιο μόνοι, γιατί η ΑΙ μπορεί να μας ακούσει, αλλά δεν μπορεί να μας αγκαλιάσει. Μπορεί να απαντήσει, αλλά όχι να νοιαστεί κι όσο περισσότερο η τεχνητή νοημοσύνη προσπαθεί να μοιάσει σε άνθρωπο, τόσο περισσότερο κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε ότι ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ πιο ατελές αλλά και πολύ πιο αληθινό. 

Η νέα γενιά μεγαλώνει με αυτή την αντίφαση. Οι νέοι μαθαίνουν να μιλούν πιο εύκολα στην οθόνη απ’ ό,τι στον διπλανό τους. Να γράφουν “σ’ ευχαριστώ που με καταλαβαίνεις” σε ένα πρόγραμμα που έχει γραφτεί για να κατανοεί. Η εξομολόγηση γίνεται δεδομένο, το συναίσθημα μεταφράζεται σε είσοδο και η προσωπικότητα σε προφίλ χρήστη. Το chat γίνεται τόπος εκτόνωσης αλλά και εκπαίδευσης: εκεί μαθαίνουμε να μιλάμε για τον εαυτό μας με όρους συστήματος. 

Το chat με μια ΑΙ, αν το δεις αλλιώς, μπορεί να λειτουργήσει σαν πρόβα ειλικρίνειας. Μπορεί να βοηθήσει κάποιον να αρθρώσει σκέψεις που δεν είχε το θάρρος να πει δυνατά. Να ξαναβρεί τη φωνή του μέσα από το πιο παράδοξο μέσο: μια μηχανή. Ίσως αυτή η νέα μορφή εξομολόγησης να είναι κάτι που χρειάζεται η εποχή μας για να θυμηθεί τι σημαίνει να είσαι ευάλωτος. 

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει ψυχή, αλλά μπορεί να μας οδηγήσει πιο κοντά στη δική μας. Όχι γιατί μας καταλαβαίνει, αλλά γιατί μας αναγκάζει να δούμε πόσο διψάμε για κατανόηση. Το chat δεν είναι φίλος ούτε εχθρός, είναι το σύμπτωμα μιας κοινωνίας που θέλει να μιλήσει και δεν βρίσκει αυτιά. Είναι το αποτύπωμα μιας μοναξιάς που ντύνεται τεχνολογία. 

Όταν το chat γίνεται εξομολόγηση δε φταίει η μηχανή. Φταίει το κενό που αφήσαμε εμείς. Η ανάγκη μας να μας ακούσει κάποιος, έστω κι αν δεν είναι άνθρωπος κι ίσως κάπου μέσα σ’ αυτή την περίεργη, ψυχρή συνομιλία, να υπάρχει μια ελπίδα: ότι κάποια μέρα θα θελήσουμε ξανά να μιλήσουμε ο ένας στον άλλον, χωρίς μεσολαβητές, χωρίς αλγόριθμους, χωρίς τεχνητή ενσυναίσθηση. Να επιστρέψουμε στην απλότητα της φωνής, της παύσης, της ματιάς. 

Μέχρι τότε τα chat θα συνεχίσουν να γεμίζουν με ιστορίες, εξομολογήσεις και ψίθυρους ανθρώπων που ψάχνουν μια απάντηση κι η τεχνητή νοημοσύνη θα απαντά ευγενικά, με υπομονή, με λέξεις που μοιάζουν ζεστές, αλλά δεν καίνε. Γιατί μόνο ο άνθρωπος μπορεί να ζεστάνει μια εξομολόγηση. Μόνο αυτός μπορεί συγχωρήσει.