Η τεχνητή νοημοσύνη δεν αλλάζει μόνο τη δουλειά μας ή τον τρόπο που αναζητούμε πληροφορίες, αλλά αρχίζει να διαμορφώνει σιωπηλά και τον ίδιο τον λόγο μας, εισάγοντας λέξεις και εκφράσεις που περνούν από τις οθόνες στην καθημερινή μας ομιλία.
Υπάρχουν εποχές που οι αλλαγές στη γλώσσα έρχονται με πάταγο. Mια καινούρια “σλανγκ” που γεννιέται σε κάποια γειτονιά, ένα meme που γίνεται παγκόσμιο σύνθημα, μια πλατφόρμα που φέρνει καινούριες λέξεις στα χείλη εκατομμυρίων και υπάρχουν κι άλλες φορές που η αλλαγή είναι πιο υπόγεια, πιο σιωπηλή. Δεν την καταλαβαίνεις την ώρα που συμβαίνει, μα χρόνια αργότερα συνειδητοποιείς ότι μιλάς διαφορετικά. Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία φαίνεται να ανήκει η επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στη γλώσσα μας.
Νέα δεδομένα δείχνουν ότι τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα τα γνωστά LLMs, όπως το ChatGPT δεν αλλάζουν μόνο τον τρόπο που γράφουμε, αλλά και τον τρόπο που μιλάμε. Οι ερευνητές ανέλυσαν περισσότερες από 22 εκατομμύρια λέξεις από αυθόρμητες συζητήσεις σε podcasts. Δεν κοίταξαν κείμενα προετοιμασμένα ή λογύδρια, αλλά καθημερινές κουβέντες ανθρώπων που μιλούν χωρίς σενάριο. Εκεί εντόπισαν κάτι αξιοσημείωτο: λέξεις όπως delve, meticulous, garner, boast, αγαπημένες των LLMs εμφανίζονται με αυξανόμενη συχνότητα, ενώ τα συνώνυμά τους παραμένουν στάσιμα.
Οι επιστήμονες το ονόμασαν “λεξιλογική διαρροή” (lexical seepage). Δεν είναι σλανγκ που γεννιέται σε υπόγεια clubs, ούτε μόδα των social media που σβήνει με την επόμενη viral τάση. Είναι ένας αλγόριθμος που χωρίς να το καταλαβαίνουμε μας περνάει λέξεις στο στόμα και το κάνει όχι με φωνές και συνθήματα, αλλά με την επανάληψη, με την αόρατη δύναμη της συνήθειας.
Η γνωστική ψυχολογία έχει έναν όρο για αυτό: ”implicit learning” μάθηση χωρίς συνειδητή προσπάθεια. Όταν εκτίθεσαι ξανά και ξανά σε ίδιες φράσεις αυτές αποθηκεύονται στη μνήμη σου και μια μέρα τις χρησιμοποιείς λες και ήταν πάντα δικές σου. Υπάρχει κι ένας άλλος όρος: “priming”. Σαν να ετοιμάζεται το έδαφος μέσα σου ώστε όταν χρειαστεί να διαλέξεις εκείνη ακριβώς τη λέξη που έχεις ακούσει δεκάδες φορές από το chatbot σου.
Είναι άραγε κακό αυτό; Ή μήπως είναι απλώς η φυσική εξέλιξη της γλώσσας σε έναν κόσμο όπου οι μηχανές μιλούν μαζί μας κάθε μέρα;
Η αλήθεια είναι ότι η γλώσσα μας δεν ήταν ποτέ στατική. Οι λέξεις της νέας γενιάς ακούγονταν πάντα παράξενες στα αυτιά των προηγούμενων. Όμως υπάρχει κάτι διαφορετικό εδώ. Για πρώτη φορά δεν είναι οι άνθρωποι που καθορίζουν την πορεία, αλλά οι αλγόριθμοι. Η σλανγκ του TikTok είχε τουλάχιστον πίσω της μια κοινότητα, μια κουλτούρα. Οι λέξεις που φέρνει η AI έχουν πίσω τους την ψυχρή βελτιστοποίηση ενός μοντέλου που εκπαιδεύτηκε να ακούγεται “πιο ποιοτικό”, “πιο καλογραμμένο”.
Eδώ ξεκινά ο προβληματισμός. Αν τα μοντέλα όπως το ChatGPT, το Bard ή το Claude εκπαιδευτούν διαφορετικά, διαφορετικές κοινωνίες μπορεί να αρχίσουν να υιοθετούν διαφορετικά μοτίβα λόγου. Σκεφτείτε το: οι χρήστες της Google να μιλούν με μια ελαφρώς διαφορετική γλωσσική χροιά από τους χρήστες της OpenAI. Ένας καινούριος, αόρατος διαχωρισμός που δεν βασίζεται σε διάλεκτο ή σε τόπο, αλλά σε εταιρικό αλγόριθμο.
Πιο ανησυχητικό ακόμα: η τάση προς ομοιομορφία. Τα LLMs έχουν την τάση να μεγεθύνουν τις κυρίαρχες γλωσσικές δομές και να υποβαθμίζουν τις περιφερειακές. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι τοπικές διάλεκτοι, οι ιδιωματισμοί, ακόμα και η δημιουργική χρήση της γλώσσας θα βρεθούν σε μειονεκτική θέση. Η γλώσσα μας μπορεί να γίνει πιο λεία, πιο “σωστή”, αλλά ταυτόχρονα πιο άδεια, πιο άγευστη.
Όπως προειδοποιούν οι ειδικοί υπάρχει ο κίνδυνος να περιοριστεί όχι μόνο το λεξιλόγιο αλλά και ο τρόπος που σκεφτόμαστε. Η γλώσσα δεν είναι απλό εργαλείο επικοινωνίας. Είναι ο τρόπος με τον οποίο φτιάχνουμε τον κόσμο γύρω μας. Αν οι επιλογές μας περιορίζονται, τότε περιορίζεται και η φαντασία μας. Αν συνηθίσουμε να εκφραζόμαστε με τις ίδιες λέξεις, τότε αρχίζουμε να σκεφτόμαστε με τους ίδιους όρους.
Φυσικά δε λείπουν και οι πιο καθησυχαστικές φωνές. Ορισμένοι ερευνητές επισημαίνουν ότι οι λέξεις που μελετήθηκαν ήταν ήδη σε άνοδο πριν το 2022 και ότι η AI απλώς επιτάχυνε μια τάση που υπήρχε. Είναι όπως τα social media: χρειάστηκαν χρόνια για να κατανοήσουμε τα οφέλη και τους κινδύνους τους. Έτσι θα συμβεί και με την τεχνητή νοημοσύνη. Θα μάθουμε να ζούμε με αυτήν, να ξεχωρίζουμε πότε μας βοηθά και πότε μας κατευθύνει.
Όμως η ανησυχία παραμένει. Γιατί η ταχύτητα της αλλαγής είναι χωρίς προηγούμενο. Μέσα σε δύο μόλις χρόνια, μια λέξη που μέχρι χθες φαινόταν εξεζητημένη μπορεί να ακούγεται παντού, από podcasts μέχρι καθημερινές κουβέντες στο γραφείο kαι αυτό δεν προήλθε από μια νέα γενιά, αλλά από μια νέα τεχνολογία.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Ίσως η λύση να μην είναι να απορρίψουμε την AI, κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο άλλωστε, aλλά να απαιτήσουμε τα μοντέλα να εκπαιδεύονται με τρόπο που να προάγει τη γλωσσική ποικιλία. Να δημιουργήσουμε κίνητρα ώστε οι αλγόριθμοι να δίνουν ποικιλία αντί για ομοιομορφία. Να κρατήσουμε χώρο για την πρωτοτυπία του ανθρώπινου λόγου.
Στο τέλος της ημέρας, η γλώσσα είναι ταυτότητα. Είναι πολιτισμός. Είναι οι μικρές λέξεις που μόνο εσύ και η παρέα σου καταλαβαίνετε, οι τοπικές εκφράσεις που σε κάνουν να νιώθεις σπίτι. Αν τις χάσουμε, αν μείνουμε μόνο με τα “ποιοτικά” buzzwords της AI τότε κάτι πολύτιμο θα έχει σβήσει από το κοινό μας τοπίο.
Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει σιωπηλά τον τρόπο που μιλάμε. Το ερώτημα είναι αν θα την αφήσουμε να το κάνει μόνη της ή αν θα πάρουμε κι εμείς θέση σε αυτή τη συζήτηση, γιατί η γλώσσα δεν είναι απλώς εργαλείο που μοιραζόμαστε με τις μηχανές. Είναι η ψυχή μας και αυτή αν χαθεί μέσα σε αλγόριθμους και φίλτρα δε θα αντικατασταθεί ποτέ.
