Εξερευνώντας τον «ενεργητικό νου» του Carl Gustav Jung και τις θεραπευτικές δυνατότητες της φαντασίας
Καθώς ανακαλύπτουμε πως η συνείδησή μας δεν είναι το μόνο εργαλείο που διαθέτουμε, αναδύεται η ιδέα ότι η φαντασία — η ζωτική ικανότητα να σχηματίζουμε εικόνες, μορφές και νοήματα — ίσως να είναι η «χρυσή πόρτα» προς τη θεραπεία.Η φαντασία συχνά αντιμετωπίζεται ως παιχνίδι του μυαλού ή ως δημιουργική έξαρση και λιγότερο ως ένας ουσιαστικός θεραπευτικός τρόπος. Ωστόσο η εργασία του Jung αποκαλύπτει μια διαφορετική όψη που μας δίνει μία άλλη όπτικη, ότι η φαντασία μπόρει να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου και ως δρόμος προς την ενοποίηση της ψυχής.
Τι σημαίνει «φαντασία»
Σύμφωνα με την ανάλυση, η φαντασία δεν είναι απλώς η δημιουργία εικόνων, είναι «η εγγενής ικανότητα της ψυχής να δημιουργεί μορφές απ’ τα νοήματα και νοήματα απ’ τις μορφές». Όταν ονειρευόμαστε, σχεδιάζουμε σενάρια, αντιμετωπίζουμε προβλήματα ή απλώς αφήνουμε το μυαλό μας να περιπλανηθεί, η φαντασία βρίσκεται σε δράση. Κι όμως, αυτό που προσπερνάμε είναι το πώς αυτή η ικανότητα μπορεί να αγγίξει το εσωτερικό μας τοπίο και τις αντιθέσεις που κουβαλάμε, τα κομμάτια του εαυτού μας που δεν βλέπουμε.
Η «ενεργητική φαντασία» του Jung
Ο Jung εισάγει τον όρο «ενεργητική φαντασία» (active imagination) που ουσιαστικά είναι μια μέθοδος κατά την οποία δεν αφήνουμε απλώς τις εικόνες να έρθουν, τις καλούμε, τις αφήνουμε να εκφραστούν, και τις ακούμε με συνείδηση.Στην ουσία, δίνουμε στο ασυνείδητό μας την άδεια να μιλήσει, μέσα από εικόνες, σύμβολα, μορφές κι εμείς συμμετέχουμε στην αναπαράσταση, χωρίς να επιβάλλουμε πλήρη έλεγχο. Έτσι ανοίγεται χώρος για ένα είδος «διάλογου» μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου.
Ο Jung υποστήριξε ότι η ψυχή μας βρίσκεται σε ένταση, ανάμεσα σε γνωστό και άγνωστο, φως και σκιά, προσωπικό και συλλογικό. Η θεραπεία, κατά τον ίδιο, δεν είναι απλώς η εξάλειψη συμπτωμάτων αλλά η ενοποίηση αυτών των αντιθέσεων η διαδικασία της «ατομικοποίησης». Μέσα από την ενεργητική φαντασία, η ψυχή μετατοπίζεται από τη σύγκρουση προς τη σύνθεση.
Πώς αυτή η διαδικασία θεραπεύει
Κατά τον Jung, η ενεργητική φαντασία προσφέρει ένα μέρος που επιτρέπει στο ασυνείδητο να εκφραστεί, και η έκφραση αυτή ήδη έχει θεραπευτική αξία. Όταν αφήσεις τις εικόνες να σου μιλήσουν, όταν επιτρέψεις στις μορφές που σε στοιχειώνουν να πάρουν μορφή, τότε πάρα πολλοί ασυνείδητοι πόροι γίνονται γνωστοί, και η ψυχή σε οδηγεί προς μια μεγαλύτερη συνείδηση και ενότητα. Επιπλέον, έρευνες της σύγχρονης ψυχοθεραπείας δείχνουν ότι η χρήση της φαντασίας, μέσω της καθοδηγούμενης εικόνας, της αφήγησης ή της συμβολικής εργασίας, μπορεί να επηρεάσει τους νευροβιολογικούς μηχανισμούς. Με απλά λόγια, η φαντασία δεν είναι «μόνο» νοητική άσκηση, αλλά «ακουμπά» στο σώμα, στο συναίσθημα και στο νευρικό σύστημα.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για εμάς
Αν θέλεις να δοκιμάσεις μια προσέγγιση βασισμένη στη φαντασία, μπορείς να το δεις από την εξής πλευρά, κάνε ένα διάλειμμα ηρεμίας, όπου αφήνεις εικόνες, μορφές και συναισθήματα να έρθουν, γράψε ή ζωγράφισε ότι σου έρχεται. Μην επιδιώκεις άμεσα να «διορθώσεις» ή να ερμηνεύσεις, ότι δημιουργείται στο χαρτί, άφησε τη ροή να σε πάει και στη συνέχεια κάνε «διάλογο» με την εικόνα, προσπάθησε να καταλάβεις τί λέει, πως σε κάνει να αισθάνεσαι και τι θέλει να σου πει σε προσωπικό επίπεδο με βάση τις απαντήσεις που ίσως ψάχνεις. Συμπεριέλαβε αυτό που έμαθες στην καθημερινότητά σου και αναγνώρισε πώς αλλάζει η σχέση σου με τον εαυτό σου.
Η εμπειρία μπορεί να είναι απλή, αλλά και βαθιά. Θυμάμαι μια στιγμή που, μετά από πολλή άρνηση ενός συναισθήματος, άφησα την εικόνα του συναισθήματος να εμφανιστεί μέσα από τη φαντασία και την είδα ως μορφή, «συζήτησα» με αυτή και μέσα σε λίγα λεπτά ένιωσα μια εσωτερική απελευθέρωση, λες και «έφυγε» ένα βάρος που κρατούσα χωρίς να το ξέρω. Η ενεργητική φαντασία δεν είναι πανάκεια ούτε εύκολος δρόμος. Ο Jung και μεταγενέστεροι του τονίζουν ότι πρέπει να γίνεται με σύνεση και σκέψη, «Το υποσυνείδητο μπορεί να εμφανίσει δυνάμεις που δεν ελέγχουμε». Άρα, αν υπάρχει σοβαρή ψυχική πάθηση ή ιστορικό κρίσεων, καλό είναι η διαδικασία να γίνεται υπό καθοδήγηση.
Η φαντασία, όταν τη διαχειρίζεσαι ως εργαλείο όχι απλώς «διαφυγής» αλλά βαθιάς εργασίας, μπορεί πράγματι να είναι θεραπευτική και να μας επαναφέρει στη συνείδηση του εαυτού μας, να γεφυρώσει το συνειδητό με το ασυνείδητο και να οδηγήσει στην ενοποίηση της ψυχής.
Με τη μέθοδο της ενεργητικής φαντασίας, ο Jung μάς υπενθυμίζει ότι η θεραπεία μπορεί να είναι, μια πιο «ζωντανή» εμπειρία εικόνων, συμβόλων, εσωτερικών διαλογισμών. Και το αποτέλεσμα είναι όχι απλώς η απαλλαγή από πόνο, αλλά η γέννηση ενός πιο ολοκληρωμένου ανθρώπου. Και αν αναρωτιέσαι αν όντως μπορεί η φαντασία να θεραπεύσει, ίσως η απάντηση να είναι: «ναι, εφόσον της δώσεις χώρο, χρόνο και σεβασμό».
