Tίποτα δε χρειάζεται πια να απομνημονεύουμε, η τεχνολογία έχει γίνει η νέα μας μνήμη και μαζί της γεννιέται ένα παράδοξο: όσο περισσότερο θυμούνται οι συσκευές μας, τόσο λιγότερο θυμόμαστε εμείς.
Η μνήμη μας δε χρειάζεται πια να κουβαλάει τίποτα. Σχεδόν κάθε εικόνα, κάθε σκέψη, κάθε λεπτομέρεια της καθημερινότητάς μας καταγράφεται αυτόματα, αποθηκεύεται στο cloud ή σε κάποιο smartphone, σε βάσεις δεδομένων και σε ψηφιακά ημερολόγια. Η τεχνολογία έχει μετατραπεί σε αόρατη προέκταση της μνήμης μας: θυμόμαστε λιγότερα, γιατί τα αποθηκεύουμε όλα και σε αυτή την εκχώρηση της μνήμης μας, παρατηρείται μια παράξενη αντίφαση: όσο περισσότερα έχουμε πρόσβαση, τόσο λιγότερο εμπιστευόμαστε την ίδια μας τη μνήμη.
Μπορεί να θυμάται κάποιος τον ήχο της φωνής ενός φίλου, το πρόσωπο που πέρασε μπροστά του στο δρόμο ή τη μυρωδιά του ψωμιού που μόλις ψήθηκε, αλλά οι περισσότερες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής έχουν πάψει να έχουν χώρο στο μυαλό μας. Αντί για αυτό ανοίγουμε ένα app, ψάχνουμε στην ιστορία των φωτογραφιών μας στο Google, στο Spotify. Κάθε μας στιγμή είναι αποθηκευμένη με τέτοια ακρίβεια που η ανακάλυψη της μνήμης δεν απαιτεί πλέον προσωπική προσπάθεια. Το κινητό μας θυμάται για εμάς και εμείς ξεχνάμε πως να θυμόμαστε.
Το αποτέλεσμα είναι μια μνήμη πιο επιφανειακή. Όταν η γνώση και οι αναμνήσεις δεν ανήκουν πλέον σε εμάς αλλά σε συσκευές και πλατφόρμες, αλλάζει και ο τρόπος που κατανοούμε τον εαυτό μας. Η προσωπική ιστορία, οι λεπτές διακυμάνσεις των συναισθημάτων μας, οι ακανόνιστοι δρόμοι που μας οδήγησαν σε μια επιλογή, όλα αυτά γίνονται ψηφιακά αντίγραφα. Η μνήμη δεν είναι πλέον εσωτερική υπόθεση. Αυτό δεν σημαίνει ότι η τεχνολογία είναι εχθρός της μνήμης. Μπορούμε να αφιερώσουμε τη νοητική μας ενέργεια σε δημιουργικές ή συναισθηματικές διεργασίες. Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν η εξάρτηση γίνεται κανόνας και η μνήμη μας περιορίζεται σε ελάχιστες "ζωντανές" ικανότητες: θυμόμαστε πλέον μόνο τα πράγματα που η τεχνολογία δεν μπορεί να αποθηκεύσει ή να αναπαραγάγει.
Ένα παράδειγμα αυτού το βλέπουμε στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις προσωπικές μας σχέσεις. Θυμόμαστε τα γενέθλια γιατί το Facebook μας το υπενθυμίζει. Θυμόμαστε επετείους γιατί η Google Calendar έχει ειδοποιήσεις. Ο εγκέφαλός μας εξοικονομεί χώρο και ενέργεια για άλλα πιο σύνθετα προβλήματα. Ταυτόχρονα όμως χάνει την ικανότητα να αποτυπώνει λεπτές, ανεπιτήδευτες στιγμές που δεν καταγράφονται ψηφιακά: ένα βλέμμα, μια αμηχανία, ένα αστείο που ξεχάστηκε πριν καν γίνει viral.
Η ψυχολογία της εποχής μας αλλάζει: η μνήμη γίνεται πιο επιλεκτική, προσαρμοσμένη σε ό,τι είναι χρήσιμο για τη λειτουργικότητα μας στο ψηφιακό περιβάλλον. Η ευκολία στη διαχείριση δεδομένων μας δίνει ψευδή αίσθηση "παντογνωσίας": γνωρίζουμε τα πάντα για ό,τι υπάρχει online, αλλά ξεχνάμε ό,τι υπήρξε πριν από εμάς ή ό,τι δεν χωράει σε μια βάση δεδομένων. Στην πράξη η ανθρώπινη μνήμη συρρικνώνεται, ενώ η τεχνολογική μνήμη φουσκώνει σαν ανεξέλεγκτο αρχείο.
Δίνεται και μια κοινωνική διάσταση. Όταν όλοι έχουν πρόσβαση στα ίδια δεδομένα, η προσωπική εμπειρία χάνει τη μοναδικότητά της. Η αίσθηση ότι η ιστορία μας ανήκει αποκλειστικά σε εμάς εξασθενεί, γιατί η τεχνολογία μπορεί να την αναπαράγει αμέσως, να την αποθηκεύσει, να την μοιραστεί. Το κοινόχρηστο αρχείο αντικαθιστά την ιδιωτική μνήμη και μαζί του έρχεται μια μορφή ψυχολογικής "απώλειας": η αίσθηση ότι δεν θυμόμαστε πια αυτό που μας καθιστά μοναδικούς.
Η τέχνη, η λογοτεχνία, η φωτογραφία και η μουσική αποκτούν νέα σημασία σε αυτό το πλαίσιο. Γίνονται εργαλεία που μας αναγκάζουν να ξαναθυμηθούμε, να βιώσουμε την αναπόφευκτη υποκειμενικότητα της μνήμης, να συγκρατήσουμε στιγμές που η τεχνολογία μπορεί να αποθηκεύσει αλλά δεν μπορεί να αισθανθεί. Όταν ανοίγουμε ένα παλιό βιβλίο ή μια φωτογραφία που κρατάμε στο συρτάρι, η μνήμη μας επαναστατεί: δεν είναι απλώς αναφορά, είναι εμπειρία, είναι συναίσθημα.
Η εξάρτηση από την ψηφιακή αποθήκευση αλλάζει την ανθρώπινη αντίληψη του χρόνου, της ταυτότητας και της ιστορίας. Όσο περισσότερα αποθηκεύουμε, τόσο λιγότερο αναγκάζεται η μνήμη μας να λειτουργεί και όσο λιγότερο λειτουργεί, τόσο πιο εύκολα ξεχνάμε τι σημαίνει να θυμόμαστε για τον εαυτό μας και όχι για μια συσκευή.
Ίσως, λοιπόν, ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε: η μνήμη είναι ένα εργαλείο ή μια τεχνολογία; Αν η απάντηση είναι και τα δύο, τι χάνουμε από τον εαυτό μας καθώς αφήνουμε τις μηχανές να θυμούνται για εμάς; Η επανάκτηση της προσωπικής μνήμης είναι μια πράξη αντίστασης στην εκχώρηση της εσωτερικής μας ζωής σε pixel και servers. Η τέχνη, η σιωπή, η συγκίνηση και η προσοχή γίνονται τα νέα αποθετήρια των αναμνήσεών μας και μέσα σε αυτά θα ξαναθυμηθούμε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Tίποτα δε χρειάζεται πια να απομνημονεύουμε, η τεχνολογία έχει γίνει η νέα μας μνήμη και μαζί της γεννιέται ένα παράδοξο: όσο περισσότερο θυμούνται οι συσκευές μας, τόσο λιγότερο θυμόμαστε εμείς.
Η μνήμη μας δε χρειάζεται πια να κουβαλάει τίποτα. Σχεδόν κάθε εικόνα, κάθε σκέψη, κάθε λεπτομέρεια της καθημερινότητάς μας καταγράφεται αυτόματα, αποθηκεύεται στο cloud ή σε κάποιο smartphone, σε βάσεις δεδομένων και σε ψηφιακά ημερολόγια. Η τεχνολογία έχει μετατραπεί σε αόρατη προέκταση της μνήμης μας: θυμόμαστε λιγότερα, γιατί τα αποθηκεύουμε όλα και σε αυτή την εκχώρηση της μνήμης μας, παρατηρείται μια παράξενη αντίφαση: όσο περισσότερα έχουμε πρόσβαση, τόσο λιγότερο εμπιστευόμαστε την ίδια μας τη μνήμη.
Μπορεί να θυμάται κάποιος τον ήχο της φωνής ενός φίλου, το πρόσωπο που πέρασε μπροστά του στο δρόμο ή τη μυρωδιά του ψωμιού που μόλις ψήθηκε, αλλά οι περισσότερες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής έχουν πάψει να έχουν χώρο στο μυαλό μας. Αντί για αυτό ανοίγουμε ένα app, ψάχνουμε στην ιστορία των φωτογραφιών μας στο Google, στο Spotify. Κάθε μας στιγμή είναι αποθηκευμένη με τέτοια ακρίβεια που η ανακάλυψη της μνήμης δεν απαιτεί πλέον προσωπική προσπάθεια. Το κινητό μας θυμάται για εμάς και εμείς ξεχνάμε πως να θυμόμαστε.
Το αποτέλεσμα είναι μια μνήμη πιο επιφανειακή. Όταν η γνώση και οι αναμνήσεις δεν ανήκουν πλέον σε εμάς αλλά σε συσκευές και πλατφόρμες, αλλάζει και ο τρόπος που κατανοούμε τον εαυτό μας. Η προσωπική ιστορία, οι λεπτές διακυμάνσεις των συναισθημάτων μας, οι ακανόνιστοι δρόμοι που μας οδήγησαν σε μια επιλογή, όλα αυτά γίνονται ψηφιακά αντίγραφα. Η μνήμη δεν είναι πλέον εσωτερική υπόθεση. Αυτό δεν σημαίνει ότι η τεχνολογία είναι εχθρός της μνήμης. Μπορούμε να αφιερώσουμε τη νοητική μας ενέργεια σε δημιουργικές ή συναισθηματικές διεργασίες. Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν η εξάρτηση γίνεται κανόνας και η μνήμη μας περιορίζεται σε ελάχιστες "ζωντανές" ικανότητες: θυμόμαστε πλέον μόνο τα πράγματα που η τεχνολογία δεν μπορεί να αποθηκεύσει ή να αναπαραγάγει.
Ένα παράδειγμα αυτού το βλέπουμε στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις προσωπικές μας σχέσεις. Θυμόμαστε τα γενέθλια γιατί το Facebook μας το υπενθυμίζει. Θυμόμαστε επετείους γιατί η Google Calendar έχει ειδοποιήσεις. Ο εγκέφαλός μας εξοικονομεί χώρο και ενέργεια για άλλα πιο σύνθετα προβλήματα. Ταυτόχρονα όμως χάνει την ικανότητα να αποτυπώνει λεπτές, ανεπιτήδευτες στιγμές που δεν καταγράφονται ψηφιακά: ένα βλέμμα, μια αμηχανία, ένα αστείο που ξεχάστηκε πριν καν γίνει viral.
Η ψυχολογία της εποχής μας αλλάζει: η μνήμη γίνεται πιο επιλεκτική, προσαρμοσμένη σε ό,τι είναι χρήσιμο για τη λειτουργικότητα μας στο ψηφιακό περιβάλλον. Η ευκολία στη διαχείριση δεδομένων μας δίνει ψευδή αίσθηση "παντογνωσίας": γνωρίζουμε τα πάντα για ό,τι υπάρχει online, αλλά ξεχνάμε ό,τι υπήρξε πριν από εμάς ή ό,τι δεν χωράει σε μια βάση δεδομένων. Στην πράξη η ανθρώπινη μνήμη συρρικνώνεται, ενώ η τεχνολογική μνήμη φουσκώνει σαν ανεξέλεγκτο αρχείο.
Δίνεται και μια κοινωνική διάσταση. Όταν όλοι έχουν πρόσβαση στα ίδια δεδομένα, η προσωπική εμπειρία χάνει τη μοναδικότητά της. Η αίσθηση ότι η ιστορία μας ανήκει αποκλειστικά σε εμάς εξασθενεί, γιατί η τεχνολογία μπορεί να την αναπαράγει αμέσως, να την αποθηκεύσει, να την μοιραστεί. Το κοινόχρηστο αρχείο αντικαθιστά την ιδιωτική μνήμη και μαζί του έρχεται μια μορφή ψυχολογικής "απώλειας": η αίσθηση ότι δεν θυμόμαστε πια αυτό που μας καθιστά μοναδικούς.
Η τέχνη, η λογοτεχνία, η φωτογραφία και η μουσική αποκτούν νέα σημασία σε αυτό το πλαίσιο. Γίνονται εργαλεία που μας αναγκάζουν να ξαναθυμηθούμε, να βιώσουμε την αναπόφευκτη υποκειμενικότητα της μνήμης, να συγκρατήσουμε στιγμές που η τεχνολογία μπορεί να αποθηκεύσει αλλά δεν μπορεί να αισθανθεί. Όταν ανοίγουμε ένα παλιό βιβλίο ή μια φωτογραφία που κρατάμε στο συρτάρι, η μνήμη μας επαναστατεί: δεν είναι απλώς αναφορά, είναι εμπειρία, είναι συναίσθημα.
Η εξάρτηση από την ψηφιακή αποθήκευση αλλάζει την ανθρώπινη αντίληψη του χρόνου, της ταυτότητας και της ιστορίας. Όσο περισσότερα αποθηκεύουμε, τόσο λιγότερο αναγκάζεται η μνήμη μας να λειτουργεί και όσο λιγότερο λειτουργεί, τόσο πιο εύκολα ξεχνάμε τι σημαίνει να θυμόμαστε για τον εαυτό μας και όχι για μια συσκευή.
Ίσως, λοιπόν, ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε: η μνήμη είναι ένα εργαλείο ή μια τεχνολογία; Αν η απάντηση είναι και τα δύο, τι χάνουμε από τον εαυτό μας καθώς αφήνουμε τις μηχανές να θυμούνται για εμάς; Η επανάκτηση της προσωπικής μνήμης είναι μια πράξη αντίστασης στην εκχώρηση της εσωτερικής μας ζωής σε pixel και servers. Η τέχνη, η σιωπή, η συγκίνηση και η προσοχή γίνονται τα νέα αποθετήρια των αναμνήσεών μας και μέσα σε αυτά θα ξαναθυμηθούμε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
